Actrice Carolien van den Berg was nooit zo bezig met haar familiegeschiedenis. Tot ze een brief kreeg van de Stichting Sjoa dat ze een uitkering kreeg voor haar overleden oom Joseph. Wat haar dochter de uitspraak ontlokte: ‘Wie de fuck is Oom Jo?’

De voorstelling is het verhaal van haar speurtocht naar wat er met haar familie is gebeurd. Haar vader had kort voor zijn dood al een boekje geschreven over zijn eigen wederwaardigheden – de fragmenten die ze voorleest klinken als een K. Norel-achtige avonturenroman, met nauwe ontsnappingen, een sprong uit een rijdende trein en veel plezier met Duitse meisjes tijdens de Arbeitseinsatz, maar ze ontdekt hoe haar oom en haar oma verraden werden en eindigden in Sobibor en Auschwitz.

Het verhaal is particulier, maar toch interessant, het probleem ligt bij de vorm. Het decor (Morgana Machado Marques) bestaat uit een wand lichtbakken, waarop Van den Berg uitvergrote documenten kan plakken, maar waarop ook heel veel geprojecteerd wordt: archiefbeelden, familiefilmpjes en kookvideo’s, Whatsapp- en email-conversaties en dialogen met haar vader (tekst) en haar oma (Van den Berg zelf op video).

Ook jammer is de al te losse structuur. Vertelt Van den Berg nou het familieverhaal, of het verhaal van haar zoektocht? Erg interessant is nog het lijntje dat ze heel hard probeert Joods te zijn – ze staat beslag te maken voor Kugel met peren – maar uiteindelijk zal ze het nooit worden: alleen haar vader is joods. Maar het wordt niet uitgewerkt, net zomin als de vraag wat ze hiervan nou aan haar kinderen wil meegeven.

De voorstelling eindigt met een anticlimax en een witz, dat is dan weer erg joods. Aan dit soort egodocumenten over familieleden in de oorlog is geen gebrek. Toch is ieder ervan waardevol, zelfs als het resultaat niet zo geslaagd is, zoals bij Wie de f*** is Oom Jo?.

Wie de f*** is Oom Jo? van Carolien van den Berg. Gezien 24/4/16 in Oostblok. Nog te zien t/m 15/5. Meer info: www.wieisoomjo.nl.

Een vleugel staat midden op het toneel. Edwin de Vries komt op, doet zijn horloge af, pakt een pen uit zijn borstzakje en legt er beide voorwerpen neer op neer. Het zal het enige symbolische in deze voorstelling blijken, tot aan het eind. Wat volgt zal een tijdloos, onbeschrijfelijk verhaal zijn.

De Pools-Joodse pianist en componist Wladyslaw Szpilman ontsnapte aan de gruwelen van het ghetto van Warschau en overleefde als enige van zijn familie de Tweede Wereldoorlog. Na de oorlog schreef hij zijn ooggetuigenverslag, maar de nieuwe communistische regering van Polen verbood het boek.

Pas eind jaren negentig kreeg het werk grote bekendheid, en in 2002 werd het verfilmd door Roman Polanski, zelf kind in het ghetto van Krakau. In 2005 ging in Frankrijk een theaterversie in première, die nu door De Vries in het Nederlands is bewerkt.

De Pianist is een zeer sobere voorstelling, waarin De Vries onder fel wit licht Spilman’s verhaal vertelt. Eerst over het ghetto, waar kinderen worden doodgeknuppeld, invaliden met rolstoel en al uit het raam worden gegooid en er wordt gebedeld om een ui. Mensen sterven er sneller dan ze kunnen worden begraven. Later over zijn eenzame onderduik in een onbewoonde villa en de ene SS-er die hem helpt. Alles in Szpilman’s koele, registrerende stijl. Steeds is er tussendoor de muziek van Chopin, gespeeld door pianist Yoram Ish-Hurwitz, speciaal de nocturnes die zo’n bepalende rol speelden in Spilman’s leven.

De Vries is minder een natuurlijke verteller dan bijvoorbeeld Porgy Franssen of Frank Groothof, maar juist zijn kalme tempo en stille beheersing zorgen voor een knappe concentratie op het verhaal, niet op de speler. Soms lijkt hij echter even ontredderd door wat hij vertelt. Dat kan oprecht zijn -het moet als acteur geen gemakkelijke opgave zijn om dit verhaal avond aan avond te gaan vertellen- maar beter zou zijn als hij die ontreddering nog meer bij het publiek zou leggen.

De Tweede Wereldoorlog begint nu echt ver weg te raken. Alle medewerkers aan de voorstelling zijn van na 1945 en de echte Wladyslaw Szpilman is inmiddels overleden. Toch ligt de holocaust dicht onder de oppervlakte en komt hij steeds weer naar boven. Bijvoorbeeld als een hoogbejaarde zanger optreedt in zijn geboortestad, als er een oude boom moet worden gekapt of als een kunstenaar Anne Frank in een Palestijnensjaal hult. We hebben de oorspronkelijke verhalen van de slachtoffers en de overledenen nog steeds nodig om onze eigen tijd te begrijpen.

De Pianist door Impressariaat Jacques Senf en Matthijs Bongerman. Gezien 18/2/08 in Leiden. Te zien in Amsterdam (Bellevue) 25 t/m 27/3. Tournee t/m 4/5. Meer info op www.depianist.info

Dit zijn lijstjes die ik schreef voor het Verleiding-boekje dat de VNT uitbracht voor seizoen 2004/2005. In die brochure worden alle VNT gezelschappen gepresenteerd met hun plannen voor het aankomende toneelseizoen. Deze lijstjes en nog wat interviews moesten wat lucht in de zaak brengen.

I. 6 Nederlandstalige stukken

Er wordt wel gezegd dat Nederland geen traditie van toneelschrijvers heeft. Toch heeft de geschiedenis een klein aantal meesterwerkjes opgeleverd, en toevallig worden die dit seizoen allemaal gespeeld. Daarnaast is er de laatste jaren een ware vloedgolf van nieuwe toneelschrijvers opgekomen, die veel nieuwe stukken schrijven, vaak speciaal geschreven voor een groep acteurs of een regisseur.

– Op hoop van zegen van Herman Heijermans door ZT Hollandia
De enige échte toneelklassieker van Hollandse bodem wordt dit jaar gespeeld door ZT Hollandia. De regisseur wordt de Zwitser Christoph Marthaler. Wat zou deze inwoner van het land van bergen en chocola maken van dit vissersdrama?

Continue reading “8 lijstjes voor De Verleiding” »