Sinds een paar jaar werkt Paul Koek vanuit Leiden aan zijn avant-garde combinaties van locatie- en muziektheater. Nu is zijn gezelschap De Veenfabriek neergestreken in een reusachtige hangar op het voormalige marinevliegveld Valkenburg, waar hij het ambitieuze maar moeilijk te doorgronden project Licht is de Machine regisseerde.

Een enorm groen uitgelicht blok verdeelt de ruimte in tweeën. Erin is een lage smalle spleet uitgespaard, waardoorheen we een Katwijks zeegezicht zien. De voorstelling begint met het afbreken van het enorm brede schilderij, zodat we de enorme hal erachter zichtbaar wordt. Het is als een waarschuwing: u hoeft verder geen herkenbaarheid te verwachten.

Wat we wel zien is (onder heel veel meer) een vertederende dans van kleine koepeltentjes, acteur Joep van der Geest die op high-tech mechanische stelten het toneel over rent, een klein orkestje dat minimal music, big band, folky liedjes ondersteund door sirenes en chinese muziek speelt, een enorme carnavalswagen met een meeuwenkop en een verdwaalde postbode op een motorfiets.

Achterliggend thema is het utopische ideaal van de 18e eeuwse filosoof  Charles Fourier waarin arbeid niet langer dient om identiteit of geld te verkrijgen, maar om aan elkaar goed te doen. “Een mens die acht uur per dag vuilnis ophaalt wordt gereduceert tot een vuilnisman, maar iemand die uit vrije wil twee uur per week vuilnis ophaalt blijft een mens die helpt de rommel op te ruimen.”

Van daaruit worden uitstapjes gemaakt naar utopieën van de verschillende acteurs zelf: Van der Geest als profeet van de mens-machine, Reinout Bussemaker als filosoof van de passie, Lizzy Timmers die het leven als kinderspel wil beleven en Yonina Spijker die economische common sense zoekt. De voorstelling eindigt met een adembenemend mooi ballet van tientallen bewegende gloeilampjes, een mechanische utopie van onmenselijke schoonheid.

Koek bracht een groot aantal kunstenaars bijeen –componist Martijn Padding, vormgevers Theun Mosk en Joost Rekveld, dramaturg en schrijver Paul Slangen- maar de inhoudelijke basis is te smal om het verband te blijven zien tussen de verschillende onderdelen. Licht is de Machine is een voorstelling die je graag goed wílt vinden, vanwege de compromisloosheid en gigantische ideeënrijkdom van de makers, maar een die uiteindelijk stikt in z’n eigen overdaad.

Licht is de machine van De Veenfabriek. Gezien 15/11/08 op Vliegkamp Valkenburg bij Katwijk (ZH). Aldaar t/m 13/12. Meer info op www.veenfabriek.nl

Toen in 2002 Theatergroep Hollandia uit elkaar viel, betekende dat het einde van een van de artistiek meest belangwekkende samenwerkingen van het theater in de afgelopen decennia: die tussen Johan Simons en Paul Koek. Simons verhuisde naar Gent en werd een van de supersterren van de Europese theater-scene, en Koek leek een beetje uit beeld te verdwijnen. Maar dat laatste is slechts schijn, of in ieder geval tijdelijk, want vanuit Leiden werkt hij langzaam maar zeker aan een nieuw toonaangevend muziektheatergezelschap in Nederland: De Veenfabriek

Hij stelde een nieuwe groep samen met daarin leden van het artrock bandje Kopna Kopna en de theatergroep JongHollandia, jonge mensen met in hun midden steracteur-in-de-dop Joep van der Geest en werkte de afgelopen jaren vooral aan kleinere projecten. Twee daarvan, Superville en Raket zijn deze week onder de noemer Veenfabriekweek te zien in Frascati.

Superville is een merkwaardige, maar aangename performance over David Humbert de Superville (uitgesproken op z’n Frans). Deze Leidse tekenaar en museumbeheerder uit de vroege 19e eeuw was gefascineerd door lijnen en probeerde in de natuur, de kunst en de fysiologie verbanden te vinden tussen stijgende, horizontale en dalende lijnen en eigenschappen als somberheid en evenwicht. Je zou daarin een vroeg voorbeeld kunnen zien van denken over abstractie in de kunst.

De makers –regisseur Koek en zijn vijf acteurs/muzikanten- proberen dat onderzoek naar lijnen voort te zetten in muziek. In hun grijze pijen met langzaam zichtbaarder wordende kleuraccenten zien de spelers eruit als een kruising tussen monniken en wetenschappers. Ze staan achter een lange verrijdbare tafel met daarop een assortiment analoge synthesizers, klassieke muziekinstrumenten en ander gereedschap dat ieder moment als instrument kan worden gebruikt: cappuccino-schuimertjes, perforators, niet- en boormachines.

Het soort muziek dat ze maken is ook abstract, zonder heldere melodielijnen of doordenderende ritmes, maar de voorstelling heeft een prettig soort absurdisme en humor. Opvallend is dat er eigenlijk geen onderscheid is tussen spelers, zangers en muzikanten; allevijf hebben ze een eigen rol –Yonina Spijker als zenuwachtige Superville-bewonderaarster die voorleest uit zijn werk, Rick Elstgeest als laconieke performer- in deze moderne vorm van Musique Concrète.

Aan het eind leggen ze gewichtjes op de toetsen van de synthesizers zodat het geluid blijft spelen, zetten een machine aan die pingpongballetjes laat zweven en verlaten het toneel, als lo-tech eerbetoon aan Kraftwerk.

Af en toe wordt het onbegrijpelijk en een beetje belachelijk, maar de inzet is dan ook hoog. De Superville was op zoek naar het sublieme en had een hekel aan “pietepeuterige aardigheid” in de kunst. En daarmee wordt deze nogal kunstzinnige voorstelling ook een statement over theater in Nederland, dat volgens commentatoren wel erg braaf en publieksvriendelijk aan het worden is. De Veenfabriek stelt complex theater daartegenover, en verdient daarvoor meer aandacht.

Superville van De Veenfabriek. Gezien 15/1/08 in Frascati, aldaar nog vanavond, Veenfabriekweek nog t/m 19/1. Meer info op www.veenfabriek.nl