“Een ruimtereis is inspiratie; een brochure voor onze planeet.” Na het succes van Al Gore, de TED Talks en DWDD University is de collegerage nu ook in het theater doorgedrongen. Op vier maandagavonden organiseert het nieuwe bedrijfje Theatercolleges van Hans Groen een reeks lezingen van prominenten in het DeLaMar Theater. Met astronaut André Kuipers had de reeks gisteravond een sterrenaftrap. Later deze herfst volgen nog Dick Swaab, Annemarie van Gaal en Jeroen Smit.

In een ongedwongen one-man-show vertelde Kuipers aan de hand van een enorme hoeveelheid foto’s het publiek –een volle zaal met vrij veel kinderen– over zijn uitgebreide training, de lancering, het dagelijks leven in het International Space Station (ISS) en de verschillende experimenten die hij daar uitvoerde.

Veel nieuws zat er niet bij voor degenen die de ruimtevaarder een beetje hebben gevolgd, maar de sprekende details –de uitgebreide bijgelovige rituelen voor de lancering; dat je eelt krijgt aan de bovenkant van je voeten omdat die in het ISS altijd in lussen hangen om je vast te houden; dat het ISS oud wordt en hier en daar begint te schimmelen– worden in hoog tempo en met droge humor opgediend.

Zoals veel astronauten raakte Kuipers tijdens zijn twee vluchten, waarvan de laatste ruim een half jaar duurde, diep doordrongen van de kwetsbaarheid van onze planeet en zijn werk terug op aarde bestaat vooral uit het promoten van techniek onder jonge mensen en natuurbescherming.

Maar Kuipers is te nuchter om echt meeslepend te kunnen spreken over de meer filosofische aspecten van zijn reis. Voor de internationale bemanning van een hoogtechnologisch ruimtestation is die zakelijke bedaardheid vast heel nuttig, maar het blijft een euvel van de ruimtevaart: te veel techniek, te weinig mystiek.

Theatercollege André Kuipers. Gezien 9/9/13 in DeLaMar. Meer info op www.theatercolleges.nl

“Het woord oorlog is nog niet gevallen of we zitten al weer in de pijnlijkheden.” Beter is het toneelstuk Simon niet samen te vatten. Het stuk van Judith Herzberg, het laatste deel uit een trilogie de begon met Leedvermaak en Rijgdraad, werd nooit in Nederland opgevoerd, maar gisteravond organiseerde Toneelgroep Amsterdam een lezing.

Het is een informele setting in de grote zaal van de Stadsschouwburg. Het decor van de voorstelling Kreten en Gefluister, dat vanaf vanavond speelt, is half opgebouwd. De veertien acteurs van Toneelgroep Amsterdam, aangevuld met o.a. Tamar van den Dop en Felix Burleson,  dragen tshirts met de naam van hun personage met familierelaties en dat is handig ook, want wie zonder de twee eerdere stukken gezien te hebben zo in Simon valt, kon nog wel eens het spoor bijster raken in alle tweede en derde huwelijken en overleden personages die nog gewoon over het toneel wandelen.

De trilogie gaat over een Joodse familie en het zwijgen en verdriet van de tweede generatie na de Holocaust. Toen Leedvermaak in 1982 werd opgevoerd door Baal in regie van Leonard Frank was het een sensatie. Niet eerder was doorgeven van het trauma van Auschwitz aan de kinderen van de directe slachtoffers zo treffend verbeeld. Bij het Theater van het Oosten regisseerde hij in 1995 Rijgdraad, met grotendeels dezelfde cast. Niet een ‘vervolg op’, maar een ‘gevolg van’ noemde Frank het toen. Tegelijk maakte Frans Weisz ook filmversies van de stukken.

Herzberg schreef in 2002 nog een derde deel, Simon, in opdracht van het stadstheater van Düsseldorf, waarin de nieuwe generatie, de kleinkinderen van de kampslachtoffers heftig om zich heen slaan, maar nog steeds  “graag in het gezelschap zijn van mensen die hetzelfe hebben meegemaakt als ik, om het er dan samen niet over te hebben.”  Het stuk werd in 2002 openbaar gelezen door Maatschappij Discordia, maar tot een opvoering in Nederland kwam het niet. Wel in Duitsland, waar afgelopen voorjaar een enscenering van de hele trilogie in première ging in Berlijn.

De tekstlezing van Toneelgroep Amsterdam is sober en ongedwongen. Gemaakte fouten worden direct gecorrigeerd door een stukje eerder opnieuw te beginnen en halverwege grijpt regisseur Lucas De Man in om de tweede helft kalmer en verstilder te maken. Maar ondanks de mooie, open sfeer het blijft problematisch dat Herzbergs teksten een zekere precisie vereisen die slecht samengaat met de korte voorbereidingstijd van een dergelijke lezing. Gesprekken tussen haar personages kabbelen en ontsporen onverwachts en lichtvaardig spelen maakt het al snel oppervlakkige personages.

Judith Herberg zelf toonde zich in een nagesprek zeer tevreden over deze vorm: “Ik hou zelf heel erg van dit soort onaffe toestanden. Ik wil niet dat je gaat denken dat het geen probeersel meer is.” Ze is niet van plan nog een vierde deel te schrijven. “Het moet niet doorgaan tot in de vierde generatie. Uiteindelijk moet het leven doorgaan, de zwaarte moet ophouden.”

Aan het begin van de avond sprak Herzberg kort over de vorige week gestorven actrice Els Ingeborg Smits, die zowel in Leedvermaak als in Rijgdraad meespeelde, “een voorbeeldig iemand die overal een feestje van maakte”. De avond werd zo een in memoriam voor haar.