Wat ze wil is vrij simpel: een auto, drie kranten per dag lezen, een betaalbaar appartement in het centrum van Amsterdam, een rijbewijs. En een leven als in een tragedie: een overzichtelijk doel, een diepe crisis, en aan het eind een emotioneel reinigende finale. Haar muzikant legt het verloop van een tragedie uit met een microfoonsnoer. Aan het eind is de catharsis en komt het allemaal goed, zegt hij wijzend op een deel van het snoer dat nog enorm in de knoop zit.

Naomi Velissariou is een Vlaamse theatermaker met Griekse roots. Ze viel vorig jaar op als actrice (onder andere in Wie is er bang voor Virginia Woolf? van Dood Paard), maar in haar tweede eigen voorstelling gemaakt bij Frascati blijkt ze daarnaast een even intelligente als zelfbewuste maker.

Op onnavolgbare wijze mengt ze haar eigen familiegeschiedenis met de Griekse mythen over het huis van Atreus. Ze is de Elektra van het mijnwerkersstadje Genk. Haar met schoolkrijt getekende stamboom neemt een hele wand in beslag. Intussen maakt Jimi Zoet –naast muzikant ook geestig underkoelde speler– woeste electronische muziek met samples van Maria Callas en de Sirtaki.

Zoals in eedere voorstellingen al bleek is Velissariou een fascinerende podiumpersoonlijkheid, die moeiteloos lijzige afstandelijkheid samenbrengt met intense uitbarstingen of gespeelde gêne.

Met het expliciet maken van de theorie van de tragedie zet ze hoog in. Maar als ze aan het eind een openhartig verhaal vertelt over haar oudere zus, blijkt dat al die heibel alleen nodig was om bij een oprecht dilemma uit te komen waar ze echt mee in de knoop zit. En dan zie je ook haar echte tragiek: dat ze eigenlijk maar een bijpersonage is in de tragedie van een ander.

A Tragedy (simplified) van Naomi Velissariou en Frascati Producties. Gezien 9/11/13 in Frascati. Aldaar nog te zien 21 t/m 23/11. Meer info op www.frascatitheater.nl

Ook op het toneel wordt ons beeld van wat oorlog is voornamelijk bepaald door het Amerikaanse leger. Het decor van de nieuwe voorstelling van Toneelgroep Amsterdam bestaat uit rijen plastic poppen –een soort crash test dummies met dogtags– in een stofvrij magazijn. Vooraan een mobiel commandocentrum, een klein huisje op palen zoals je dat vaak naast ambassades ziet. Clean maar dodelijk efficiënt wapentuig, klaar voor actie.

TGA heeft al een aantal jaar een samenwerkingsverband met het American Repertory Theatre uit Boston. Eerder maakten de twee groepen Hemel boven Berlijn, nu komt artistiek leider Robert Woodruff naar Nederland om Ifigeneia in Aulis te maken, de klassieke tragedie van Euripides. Het is een nogal onevenwichtige voorstelling geworden waarin de verschillende elementen van Woodruff’s regie maar geen geheel willen vormen en het aan de fantastische acteurs van het Amsterdamse ensemble is om de zaak te redden.

Ifigeneia is de dochter van Agamemnon (opvallend zwaarmoedig gespeeld door Roeland Fernhout), bevelhebber van het Griekse dat op weg is naar Troje. De vloot ligt echter stil in de baai van Aulis; er is geen wind. Een orakel zegt dat alleen het offeren van Ifigeneia door haar vader de goden gunstiger kan stemmen. Agamemnon laat zich meeslepen door de eigen logica van de oorlog en laat zijn dochter onder een vals voorwendsel naar het legerkamp komen, vergezeld van haar moeder Klytaimnestra.

Chris Nietveld’s Klytaimnestra is een kruising tussen koningin Fabiola van België en Liz Taylor ten tijde van Virginia Woolf. Met haar lakjas en haar plissee jurkje past zij op geen enkele manier bij de oorlogsmachine. Pas als zij halverwege de voorstelling achter de werkelijke beweegredenen van haar man komt en met hem de confrontie zoekt krijgt de voorstelling spanning en gevoel. Na haar recente Theo d’Or winst voor Romeinse Tragedies speelt Nietveld wederom een grootse rol, waarin diep drama en een lichte toets wonderwel samengaan.

Verder blijft de voorstelling merkwaardig vormelijk. Wellicht heeft dat te maken met de tamelijk zakelijke vertaling van Gerard Koolschijn die niet zo goed past bij de heftig emotionele stijl van het huidige gezelschap onder Ivo van Hove.

Het koor, dat de volgens de regels van de klassieke tragedie tussen de scènes door de handeling becommentarieert, zingt de teksten in het oud-Grieks op electronische klanken van componist Gene Carl. Het blijft een fremdkörper in de voorstelling. De muziek klinkt ingeblikt en de vijf zangeressen –verbonden aan Opera Studio Nederland- hebben te weinig présence tussen de toneelkanonnen.

Daar heeft Marwan Kenzari geen last van. Deze jonge acteur maakt op enthousiaste wijze zijn debuut in de grote zaal. Met zijn sterke aanwezigheid en soepele tekstbehandeling zal hij vanaf volgend seizoen wanneer hij een vaste aanstelling krijgt een welkome aanvulling vormen in het tableau van TGA.

Het moeilijkste deel van het stuk zit kort voor het eind. Ifigeneia –een jong meisje dat tot dan toe bang is voor de dood- besluit ineens dat ze wíl sterven. Het leidend voorwerp eist ineens de hoofdrol op. Dat is een raadselachtige omslag en geen regisseur ontkomt eraan om hier een duidelijke reden voor te geven. Kiest ze de dood uit plotseling doorbrekend plichtsbesef, puberale grootheidswaanzin of romantisch nationalisme? Een heldere keuze blijft uit en dat maakt deze voorstelling stuurloos. Het is te prijzen dat Karina Smulders in de titelrol desondanks enkele zeer mooie scènes neerzet.

Overigens is dit niet de eerste voorstelling van een gastregisseur bij Toneelgroep Amsterdam die zo slecht uit de verf komt. Voorstellingen van Pierre Audi, Theu Boermans en Gerardjan Rijnders haalden de afgelopen jaren bij lange na niet het niveau van die van artistiek leider Ivo van Hove. Dat is niet onlogisch –Van Hove zit op een uitzonderlijke creatieve piek en hij zet het gezelschap zoveel mogelijk naar zijn hand-, maar een beetje zorgelijk is het wel.

Ifigeneia in Aulis door Toneelgroep Amsterdam. Gezien 12/10/08 in de Stadsschouwburg. Aldaar nog 14-15/10, 18-28/11 en 27-31/2/09. Tournee. Meer info op www.toneelgroepamsterdam.nl