Deze week werd bekend dat alle achttien voorstellingen van Richard III in de Amsterdamse Stadsschouwburg zijn uitverkocht. Voor het eerst werd bij de verkoop een systeem van variabele toegangsprijzen uitgeprobeerd. Schouwburgdirecteur Melle Daamen is enthousiast. “Het kan in principe met alle voorstellingen.”

Het bijzondere project van muziektheatergroep Orkater, met muziek van Tom Waits en Gijs Scholten van Aschat als Shakespeare’s grootste schurk, is vanaf 22 september uitsluitend in de Stadsschouwburg te zien. “Zo’n langere serie leek me geschikt om het experiment mee aan te gaan”, zegt Daamen aan de telefoon. “Het is een enorm succes, maar vergeet niet dat het buitengewoon risicovol was. Als het was mislukt waren zo wel wij als Orkater flink de mist ingegaan.”

Daamen deed het idee op bij de reisbranche: bij Easyjet betaal je meer voor je vliegticket naarmate je korter vantevoren koopt. In het theater werkt het net zo. De eerste tickets werden voor 32,50 (eerste rang) verkocht. Toen voor een bepaalde datum een vooraf vastgelegd percentage was verkocht werden alle kaarten duurder. Dit systeem van ‘treden’ werd herhaald totdat de laatste kaartjes voor 40 euro werden verkocht.

Daamen: “Dat verschil tussen eerste een laatste prijs is met 7,50 heel klein, zeker in vergelijking met de reisbranche. Wij willen geen misbruik maken van ons monopolie. We hadden de laatste kaarten ook voor tachtig euro kunnen verkopen, maar ik vind dat niet kloppen; het is toch ook een gesubsidieerde voorstelling. Ons doel was niet alleen om meer inkomsten te genereren, maar vooral ook een snellere voorverkoop.”

En zeker voor Amsterdam is het heel bijzonder om een lange reeks zo lang van te voren uit te verkopen, verzekert Daamen: “Amsterdammers wachten meestal af tot ze in de krant lezen of of van iemand horen dat het goed is.”

Daamen denkt niet dat deze verkoopmethode alleen toe te passen is op langere series van één voorstelling. “In principe kan het met alle voorstellingen. Ik wil er dan ook graag mee doorgaan. In de seizoensbrochure staat nu dat de prijzen per 1 september gelden en dat ze kúnnen veranderen.”

Een kleine relativering is wel op z’n plaats. “In mei zat Gijs Scholten van Aschat bij De Wereld Draait Door te vertellen over de voorstelling, over Tom Waits, en over de toegangsprijzen. Meteen de dag erna begonnen de telefoons te rinkelen. We kunnen dus moeilijk zeggen of dat aan Gijs zijn geestdriftige verhaal lag, of aan het feit dat vroege bestellers goedkoper uit waren. We zijn heel blij met het resultaat, maar als wetenschappelijk experiment blijft het dubieus.”

Er zijn in Nederland een hoop moderne mensen die niet van modern toneel houden. Dat is maar raar en onbegrijpelijk, met veel gescheld en blote mensen, en de regisseur vindt zichzelf altijd belangrijker dan de schrijver van het stuk, denkt men. Nu valt dat allemaal reuze mee, maar tegenover het vernieuwende kunsttoneel is er de afgelopen jaren een echte tegenbeweging ontstaan: Nieuw Burgerlijk Toneel. Dit is het soort theater dat gemaakt wordt door Het Nationale Toneel, Het Toneel Speelt en vrije (ongesubsidieerde) producenten zoals Wallis en Hummelinck Stuurman. Joop van den Ende probeerde hieraan mee te doen met zijn project Toneelmeesters.

De toneelstukken van Maria Goos zijn de kwalitatieve top van dit genre: goed geschreven stukken over herkenbare personages in herkenbare situaties met wie je kunt meevoelen en om wie je kunt lachen. De familie Avenier is haar voorlopige hoogtepunt, een ambitieuze en persoonlijke serie van vier toneelstukken over een Brabantse familie (gebaseerd op Goos’ eigen familie) gedurende de tweede helft van de twintigste eeuw. Deel 1&2 gingen vorig jaar in première, gisteren deel 3&4.

Om met het goede nieuws te beginnen: deel drie is verreweg het beste deel van de serie. De twee zonen en de dochter van mater familias Rita Avenier en hun aanhang staan op een camping. Zoon Janus heeft zijn witgoedimperium voor flink wat geld verkocht en alle familieleden die de verschillende filialen onder hun hoede hadden zullen meedelen in de winst. De personages laten zich van hun slechtste kant zien. In sterk, licht uitvergroot komediespel blijken hebzucht en familiebanden niet al te goed samen te gaan.

De voorstelling gaat vliegen als een familievriend na lange tijd terugkeert uit Marokko, of als Janus een onaangename mededeling moet doen. Maar tussendoor krijg je als toeschouwer het ongemakkelijke gevoel dat in een Oud Geld-achtige televisieserie meer getoond en minder verteld zou hoeven worden en dat de opbouw en de verdieping van de personages natuurlijker via de plot zou kunnen verlopen. Sterker nog: De Familie Avenier is waarschijnlijk de beste Nederlandse televisieserie die nooit gemaakt is.

Want intrigerend is het, dit burgerlijke epos. Er is niemand in Nederland die zulke ronde, raak getroffen personages kan schrijven als Maria Goos en in de handen van geweldige acteurs als Peter Blok, Marisa van Eyle en Tjtske Reidinga worden het personen die je een langer leven gunt dan hun paar uur op het toneel. En gaandeweg de serie zie je ook een alternatieve geschiedenis van Nederland, waarin het jaar 1985 niet wordt aangeduid met Wham! of Madonna, maar met Willy Alberti en Benny Neyman. Het verhaal van de mensen voor wie verandering altijd iets is geweest wat hen overkwam.

Die thematiek komt echter met een schok tot stilstand in deel vier. Het is 2000 en Rita kijkt terug op haar leven. Gezeten in een electrische rolstoel komen alle belangrijke mensen nog een keer langs. Ze praten dingen uit, nemen afscheid. Grotendeels is het een saaie opsomming van hoe het verder ging met het leven van de personages. De stijl is ook radicaal anders: na de naturalistische camping uit deel drie is het toneel nu vrijwel leeg en hebben de acteurs al hun pruiken en gekke kostuums afgelegd. Toch is daar, aan het eind even oprechte ontroering. De simpele maar eerlijke Christ vertelt oprecht over zijn levensgeluk achter de tap en zijn liefde voor zijn gecompliceerde, wijze vrouw Pieternel. Een memorabele scène van Gijs Scholten van Aschat en Carine Crutzen.

Allevier de delen zijn volgend seizoen in marathonvorm te zien en dat is sowieso aan te bevelen. Je bent dan minder tijd kwijt met bedenken wie ookalweer met wie is, en kan je meer concentreren op de langere lijnen. Wel op tijd reserveren, want zoals met het meeste Nieuw Burgerlijk Toneel: het loopt storm.

De geschiedenis van de familie Avenier, deel 3&4 van Maria Goos door Het Toneel Speelt. Gezien 16/3/08 in de Stadsschouwburg. Aldaar t/m 19/3, tournee t/m 13/6, reprise volgend seizoen. Meer info op www.hettoneelspeelt.nl