Vandaag barst voor de negende keer het Amsterdam Fringe Festival los, het overdadigste en onvoorspelbaarste theaterfestival van Nederland. Elf dagen lang staan tachtig voorstellingen uit binnen- en buitenland op onverwachte plekken in de stad. In het gezellig chaotische kantoor aan het Leidseplein probeert artistiek directeur Anneke Jansen uit te leggen wat er nu typisch Fringe is aan Fringe-theater. “Je gaat ook voor je lol naar het theater.”

Wat houdt de directeur bezig een week voor aanvang?

De drukste periode is al geweest: dat is het samenstellen van het blokkenschema van het festival. Dat is heel complex, maar echt iets voor een excelfreak als ik. Nu zijn het tienduizend losse eindjes, zoals het inroosteren van zo’n honderd vrijwilligers en allerlei onverwachte problemen. Gisteren kreeg ik een appje uit de VS dat een groep de samoeraizwaarden uit hun decor niet mee het vliegtuig op kreeg. Daarvoor moeten we nu hier op zoek naar een alternatief.

Het Fringe Festival is ooit ontstaan als onderdeel van het Nederlands Theater Festival (TF) dat tegelijkertijd speelt. Hoe is de verbinding nu?

We zijn nog steeds onderdeel van dezelfde organisatie, maar waar zij een juryselectie hebben, hebben wij een open inschrijving. Bij ons weet je nooit wat er komt bovendrijven. TF selecteert jaarlijks één voorstelling om aan hun publiek te presenteren, dit jaar Fort G van Gehring & Ketelaars. Verder is er nauwelijks overlap in publiek. Onze doelgroep bestaat niet per se uit theatergangers. Het zijn eerder Amsterdammers die het leuk vinden om voorstellingen te zien op bijzondere plekken. Dit jaar bijvoorbeeld in The Grand, op het Veronica schip of in de Casa Rosso. De Fringe is echt een stadsfestival en dit jaar maken we het nog lokaler met hubs in verschillende wijken waar mensen kaartjes kunnen kopen en sneak previews kunnen zien.

Zie je thema’s of trends opduiken in de programmering?

Er zitten redelijk wat cross gender en feministische onderwerpen in de voorstellingen van dit jaar. Er lijkt ook een nieuw soort bravoure bij jonge kunstenaars. Ze komen toch nergens meer aan de bak, dus dan kunnen ze maar beter maken wat ze écht willen. Er is een soort angst weg om op je bek te gaan. In de jaren nul leek iedereen in een soort politieke kramp te schieten. Die is nu weg. Theatermakers durven nu te zeggen dat ze het ook niet weten. Ik ben er zelf ook veel over aan het nadenken, maar ik zie in ieder geval een enorme behoefte om weer contact te maken met elkaar.

Het publiek dat naar de Fringe komt, wil per se iets zien dat nieuw of anders is. Makers kunnen ook niet verwachten dat als de voorstelling af is ze kunnen wachten tot de zaal vol is. Je moet rondlopen en mensen naar binnen kletsen. Het is onderdeel van je vak en dat hebben Fringe artiesten helemaal door. Ze zijn ook altijd bezig met de context: hoe komt het publiek binnen? Is het gastvrij? Het is ook een soort lef om je ervan bewust te zijn dat je publiek ook voor je lol naar het theater gaat. Ze zijn benaderbaar, en daardoor hun werk misschien ook. Ik kan er m’n moeder, de sigarenboer, m’n beste vrienden die nooit naar theater gaan en de meest azijnpisserige high-art liefhebber naartoe sturen.

Het Fringe Festival heeft veel contacten met collegafestivals in het buitenland. Hoe is dat zo gekomen?

Toen we begonnen hadden we alleen buitenlandse voorbeelden, Niemand in Nederland wist wat een Fringe was, cultureel ondernemerschap was nog een soort scheldwoord. We zijn toen gaan praten met Fringe festivals in Praag en Brighton en al snel gingen we voorstellingen uitwisselen. Het rare was dat dat helemaal niet zo veel gebeurde binnen dat Fringe-circuit. Daaruit is de World Fringe Alliance ontstaan, een internationale samenwerking van negen festivals. Het is heel bijzonder dat ook Edinburgh meedoet; dat is het allergrootste Fringe festival ter wereld en die doen in het algemeen nergens aan mee.

Met het festival in Grahamstown in Zuid Afrika is echt een bijzondere band ontstaan. Nederlandse voorstellingen daar worden heel enthousiast ontvangen, het is daar een soort theatraal equivalent van Dutch Design. Een maker als Bert Hana is daar bijna een soort cultheld. En het is ook relatief makkelijk uitwisselen, niet alleen omdat je Afrikaans gewoon kunt verstaan, maar ook omdat zij net als wij via TF groepen een springplank kunnen bieden naar een groter publiek.

Amsterdam Fringe Festival: 4 t/m 14/9, www.amsterdamfringefestival.nl

[Deze feature had een mooie infographic in de PS, hierboven mijn kladversie.]

Het Fringe festival bast weer los. Begonnen als het vrolijke, rommelige en onbesuisde broertje van het bedaagde en officiële Nederlands Theaterfestival, is het Amsterdam Fringe Festival een eigenzinnig buitenbeentje in het hoofdstedelijke festivallandschap. Het festival kent in principe een open inschrijving, dus je vind er een enorm aantal absurd diverse voorstellingen, performances en andere happenings, meestal op onverwachte locaties in de stad. Uit het forse programma kiest Het Parool de beste, spannendste en meest ongebruikelijke evenementen.

Bewezen kwaliteit:

Eindelijk! Kirgizië van Gehring & Ketelaars
De twee makers gingen in 2010 naar het volstrekt onbekende land Kirgizië, dat net wereldnieuws werd omdat het volk de corrupte president verjoeg. Ze spraken met een roltrap-alcoholiste en haar puberende zoon, twee verliefden en een jonge vrouw die huilt om haar land. Prachtig vertellend theater, waarmee ze in 2010 de publieksprijs van het festival wonnen.
Waar: Bellevue.

Florence Foster Jenkins van Mtg De Koude Kermis
Een vrouw die niet kan zingen, maar met grootse ambities en bijzonder veel geld. Ze wordt ondanks haar gebrek aan talent operadiva en treedt op in de grootste zalen van de VS. Paméla Menzo en Anne van Dorp maakten een geestige en absurde voorstelling over iemand die bijzonder graag bijzonder wil zijn. Won vorig jaar de prijs voor de beste voorstelling op de Fringe.
Waar: Compagnietheater

The Three Little Pigs van The Pink Couch
Animal Farm meets Reservoir Dogs belooft deze Zuidafrikaanse voorstelling, die vorig jaar de beste bleek van het Fringe Festival in Grahamstown, Zuid Afrika. Gebaseerd op het sprookje en op de andere betekenis van ‘pig’: politieagent.
Waar: De Brakke Grond

Wit Konijn Rood Konijn van Nassim Soleimanpour
Een huiveringwekkend stuk over het hedendaagse Iran met een wel heel bijzondere vorm: iedere avond leest een nieuwe acteur het stuk voor het eerst voor. Hij of zij haalt de tekst uit een verzegelde envelop en speelt het stuk ‘koud’. Vorig jaar al een bijzondere serie voorstellingen in Bellevue, nu op de Fringe met o.a. Vincent van den Berg, Lineke Rijxman en Mohammed Azaay.
Waar: Tolhuistuin

Daddy Day van Bert Hana
Theatermaker Bert Hana reisde inmiddels de wereld rond met zijn diavoorstelling Pappadag over een uitje met zijn dochter. In 2009 vond de jury het de beste voorstelling van de Fringe, nu staat Hana met de Engelstalige versie op het festival.
Waar: Betty Asfalt Complex

Muziek:

Daedalus / Cobain van Zwerm
Muziektheater over hoogvliegers die diep vallen. Met eigen composities en muziek van Rachmaninov en Nirvana.
waar: Melkwegtheater

Mick Jagger is my nightmare van Marius Mensink
Een dansperformance waarin theatraal performer Mensink ‘moves like Jagger’.
Waar: Club Up

Politiek:

George en Eran lossen wereldvrede op van Theater Rast
De Nederlandse Syriër George Tobal en de Israëlische Hollander Eran Ben-Michaël werden ondanks hun tegengestelde achtergronden. Nu maken ze een voorstelling waarin ze het publiek met grappen, clichés en persoonlijke verhalen langzaam de pijnlijke dilemma’s van het Midden Oosten binnentrekken
waar: Ostadetheater

Mauerkopf van Marte Boneschansker & Vincent Brons
Twee vrienden gingen naar het voormalige Oost Duitsland om onderzoek te doen naar de Stasi die haar eigen bevolking bespionneerde, en leerden meer over elkaar dan ze ooit wilden weten.
waar: Mediamatic, Van Gendthallen

Persoonlijk:

The Missing Beat ~ The Quest van Wynn Heliczer
Actrice en singer/songwriter Wynn Heliczer ging op zoek naar het wonderlijke verhaal van haar vader, de Joods-Italiaanse kindster, filmmaker, dichter en vrije vogel Piero Heliczer. Ze volgt met documentair materiaal en met eigen muziek zijn spoor naar Parijs, New York en Rome.
Waar: Bellevue

Engelstalig/language no problem:

The Rebel Sperm van Jackie Brutsche
Een Zwitserse voorstelling (in het Engels) over een spermacel die ervan droomt om astronaut te worden. Een driedimensionaal rock ’n roll stripboek. Klinkt buitenissig.
Waar: Club Up

The BIRDMANN van The Birdmann
Komisch varieté uit Australië
Waar: Bellevue

Opvallende locatie:

4 Fighting Nordin van Boumadian Jaghi
Boumadian Jaghi maakte een voorstelling over de Amsterdamse bokser ‘Fighting’ Nordin Ben Salah, die in 2004 werd vermoord. Locatie is de boksschool aan de Weesperzijde van Bert Kops, een oude vriend van Ben Salah. Schone sokken aan, want in de sportschool moeten je schoenen uit.
Waar: Boksschool Bert Kops

Sameplace van Team Tony
In een seksclub, pardon ‘erotisch café’ ontmoeten we een man die zwanger wil worden en een vrouw met een Zuidamerikaanse Gigolo. Twee monologen worden samen een tragikomisch sprookje.
Waar: Sameplace, Nassaukade 120

Bezoek van Roos Pollmann
Schrijfster Roos Pollman maakte een persoonlijke monoloog en nodigt het publiek uit bij haar thuis in de Kinkerbuurt. Een voorstelling voor tien toeschouwers in een benedenwoning.
Waar: Nicolaas Beetsstraat

Passen een Jood en een Syriër in één broek? In de Paradevoorstelling George en Eran lossen wereldvrede op gaan de Israëlisch-Nederlandse Eran Ben-Michaël en de geboren Syriër George Tobal gaan de uitdaging aan. De bevriende acteurs namen hun conflicterende achtergronden als uitgangspunt. “Als Jood en Arabier kunnen we goed samenwerken, waarom kunnen onze moederlanden dat dan niet?”

Ze zitten midden in een afmattende speelperiode: negen dagen achter elkaar spelen ze hun voorstelling drie keer op een avond; eerst op de Parade in Utrecht, dan op festival Boulevard in Den Bosch. “We zijn dag in dag uit van zes tot elf non-stop aan het praten”, zegt Ben-Michaël, “Eerst ‘parade maken’ om publiek binnen te halen, en dan de voorstelling spelen.” Tobal, gekscherend: “En de hele tijd maar charmant doen, dat gaat tegen onze natuur in.”

De twee acteurs leerden elkaar drie jaar geleden kennen bij de voorstelling Hamlet van De Utrechtse Spelen. “We speelden allemaal dubbelrollen”, vertel Tobal, “Eran en ik waren onder andere het onafscheidelijke duo Rosencrantz en Guildenstern, de beste vrienden van Hamlet. Toen leek het de kostuumontwerpster een aardig idee om ons in één broek te stoppen met drie pijpen.” Ben-Michaël: “En het was een heel fysieke rol: we moesten op tafels klimmen, om elkaar heen rollen en dansen en als een soort siamese tweeling. We hebben heel veel samen gerepeteerd en vlak voor de try-outs werd het afgeschoten. De regisseur vond het toch niet werken.”

Maar de vriendschap die was ontstaan hield stand. En nu maken ze samen bij theatergroep Rast een voorstelling over de problemen in het Midden Oosten. Ben-Michaël: “Het uitgangspunt was: wij konden als Jood en Arabier in één broek prima samenwerken, waarom kunnen onze moederlanden dat niet?” De twee verzamelden persoonlijke verhalen en bekende argumenten en grappen uit discussies tussen Israëliërs en Arabieren en werkten die uit tot een ‘conflictkomedie’.

Belangrijke inspirator was Theaterschooldirecteur André Veldkamp. Tobal: “Hij is mijn toneelvader en heeft ons begeleid bij het schrijven en samenstellen van de voorstelling.” Een paar weken voordat de repetities begonnen overleed Veldkamp, maar zijn geest is nog wel aanwezig in de voorstelling. “André hield van persoonlijke verhalen, die net over de grens van het betamelijke gaan. Een doordacht politiek statement, daar hield hij niet van. En hij kon heel goed met je meedenken, zonder dat hij zíjn stempel zette.”

Ben Michaël: “Hij liet ons veel persoonlijker verhalen vertellen. Ik bleef erg bij het onderwerp – Joden en mijn familie, maar uiteindelijk werd het breder en kwamen er veel meer verhalen in.” Tobal: “We omarmen die clichés. Door ze te gebruiken steek je er de draak mee en maak je mensen bewust van hoe ze naar Joden en Arabieren kijken.”

“De voorstelling is niet alleen maar luchtig”, waarschuwt Tobal, “Hij draait naar een soort heftigheid. We vertellen elkaar de waarheid.” Ben-Michaël: “Ik heb nog nooit zoveel reacties gehad op een voorstelling. Mensen krijgen er zelfs ruzie over; ze hebben het idee dat ze partij moeten kiezen. Het gaat over conflict en oorlog, maar ook gewoon over vriendschap en menselijke relaties.” Tobal: “Het is ook moeilijker dan Hamlet spelen. Hamlet staat verder van je af, dat kun je technisch benaderen. Deze voorstelling is zó persoonlijk.”

En hebben de twee nu de sleutel voor de wereldvrede in handen? Ben Michaël: “We hebben wel honderd oplossingen, maar elke oplossing bracht weer tien bezwaren met zich mee waardoor het niet zou kunnen. De conclusie is dat we het samen moeten doen en dat elk mens evenveel rechten heeft. Ik merkte in Israël dat mensen soms lijken te denken dat het leven van een Israëliër meer waard is dan dat van een Palestijn.” Tobal: “De titel is eigenlijk dubbelzinnig: als je de wereldvrede oplost, dan maak je een probleem.”

George en Eran lossen wereldvrede op van Theatergroep Rast: te zien op De Parade (13 t/m 16 augustus) en het Amsterdam Fringe Festival (6 t/m 9 september). www.rast.nl

Terwijl in de Stadsschouwburg en De La Mar het Nederlands Theaterfestival waardig terugkijkt op het afgelopen seizoen, raast vanaf theater Bellevue het Amsterdam Fringe Festival door de stad. De Fringe is zo’n tachtig voorstellingen, overal in de stad. Lang niet alles daarvan is goed, maar het is wel opvallend vaak verrassend.

Zoals het prettig absurde Wij Vieren van de Hartenjagers in de kleine zaal van Bellevue: gestileerd toneel over vier engelen met doorlopende wenkbrauwen en een voorkeur voor happy hardcore, die al bier drinkend uit halveliterblikken het aardse gestumper van de mens gadeslaan. Of het aardige Welkom op je Bruiloft van De Luie Honden in een hoekje van het Westerpark, waarin drie wulpse jonge vrouwen zich klaarmaken voor hun bruiloft, maar even vergeten zijn dat daar ook nog een partner-unit voor nodig is. Geen nood, in het publiek zit vast nog een leuke heer. De voorstelling zwalkt nogal tussen romantisch, kritisch en plat, maar de geestige publieksinteractie maakt veel goed.

Maar ook voor serieuzer theater is er plek. Niet helemaal geslaagd, maar wel fascinerend is R U There van Stichting Diep. In een huiskamer aan het Haarlemmerplein kom je terecht op een beetje een opgelaten feestje. De Nederlandse Sophie (Laura de Boer) wil je graag voorstellen aan haar Israëlische vriendje Boaz. Die zit achter een computer in Tel Aviv  met net zo’n clubje feestgangers in zíjn huis. Met een paar laptops en een moeizame Skype-verbinding zijn we met elkaar in contact.

We doen een paar spelletjes –weten Israëliers meer over Nederland of Nederlanders meer over Israël? – maar al gauw wordt het ongemakkelijk, wanneer Sophie vraagt hoe veilig het nou precies is als ze bij haar beau in Israël komt wonen en de Israëlische vrienden steeds maar moeten lachen om haar oprechte zorgen. De verbinding was deze avond erg slecht en de voorstelling is dan te lang, maar juist die schokkerige beelden gaven een extra dimensie aan de culturele misverstanden. Dat Skype-toneel is een genre om in de gaten te houden.

En dan wordt er ook af en toe nog gewoon degelijk goed toneel vertoond op de Fringe. Dat komt dan wel weer uit Engeland. De Nederlandse regisseur Teunkie van der Sluijs werkt al enige jaren in Londen en maakte daar een strakke, rustige maar spannende voorstelling van Jon Fosse’s toneelstuk Winter, waarin de ontmoeting met een raadselachtige vrouw het leven van een saaie zakenman op z’n kop zet.

Fosse is een hedendaagse Noorse toneelschrijver wiens plotloze en suggestieve stukken in Nederland vaak nogal etherisch en obscuur worden opgevoerd. Met vaste hand maakt Van der Sluijs een paar details expliciet –de vrouw blijkt een junkie-hoertje- en zo weet hij uitstekend de balans tussen helder en raadselachtig te bewaren.

Het Amsterdam Fringe Festival duurt nog t/m 11/9. Meer info op www.amsterdamfringefestival.nl

Pareltjes zijn meegenomen en missers horen erbij. Dat is het motto van het Amsterdam Fringe Festival. Het festival, zijdelings verbonden met het Nederlands Theaterfestival, presenteert tien dagen lang ruim zestig kleine voorstellingen van onbekende makers, vaak op de raarste plekken van Amsterdam. Als kieshulp bij het gigantische aanbod heeft de organisatie gidsen gevraagd om routes te maken.

Voor zondag stelde kunstenares Tinkebell een route samen van drie voorstellingen. Omdat het programma laat bekend is, had ook zij weinig meer om op af te gaan dan de teksten op de website. “Ik ken een aantal mensen die betrokken voorstellingen, dus dat was een duidelijke keuze.” Maar ook praktische  redenen spelen een rol: “Mijn fiets is stuk, dus ik wilde alles redelijk dicht bij elkaar. En ik had gisteravond een belangrijke opening, dus het moest niet te vroeg beginnen.” Ook zij ziet deze zondag de voorstellingen voor het eerst.

De selectie van Tinkebell pakt wonderwel gunstig uit. Eindelijk! Kirgizië vertelt over de reis die de twee actrices –Vera Ketelaars en Anne Gehring, samenwerkend onder de wonderlijk slecht gekozen naam Miami Vice- naar het onbekende, centraalaziatische land maakten. Losjes vertellend schetsen ze personages als Hayat, een meisje van 24 en nog steeds ongehuwd, dat via internet een jongen ontmoet of  de alcoholistische vrouw, wiens baan bestaat uit de hele dag naast een roltrap zitten. Moeiteloos schetsen ze een beeld van een samenleving tussen 19e-eeuwse normen, en 21e-eeuwse technologie en kapitalisme. “Als ze de prijs van wodka verhogen, maak ik me van kant”, zegt de alcoholiste; haar zoon speelt spelletjes op zijn mobieltje; Hayat koopt voor duizend dollar een baantje bij de regering.

“Ik heb helemaal niets met de geschiedenis te maken”, zegt een van de personages, maar dat is natuurlijk een illusie. Afgelopen april werd Krigizië ineens wereldnieuws: de president werd afgezet en etnische spanningen tussen Kirgizen en Oezbeken liepen op. Ketelaars en Gehring weten met een scherpe wending alle lijntjes, ook die van hun eigen verhouding tot hun onderwerp mooi samen te binden.

Ook geslaagd is Nik©#2 van Nik van den Berg, een korte, pesterige performance waarin Van den Berg met een computer, een basgitaar en een eindeloze hoeveelheid sigaretten de witste, minst funky funk speelt die je je maar kunt voorstellen. Aangevuld met superijdele video en een passende dosis zelfspot een van de geestigste voorstellingen van het festival.

De misser in Tinkebell’s route was In de prime of your life van Ana/Kata, lelijke ouderwetse mime over een gezin waar de dierlijke driften de overhand krijgen, gelukkig wel op een grappige lokatie: de oude homosauna op de Kerkstraat. Nog leuker is de lokatie van de voorstelling Put: het metrostation-in-aanbouw op het Rokin. Maar ook hier stelt het gebodene teleur.

Maar het aardige van de Fringe is dat de slechte voorstellingen een natuurlijk onderdeel van het aanbod zijn. Je kijkt je medetoeschouwers nog eens betekenisvol aan en gaat vol goede moed op weg naar de volgende voorstelling.  Voor wie Tinkebell’s gelukkige hand van kiezen wil beproeven: ze tipt als laatste nog l’Autre fille van Nina Boas.

Het Fringe Festival duurt nog t/m 12 september. Meer info op www.amsterdamfringe.nl