Hoe gaat het eigenlijk met de cultuur in Nederland? Wie die vraag wilde beantwoorden kon tot nu toe alle kanten op, maar natte vingers en onbewijsbare aannames speelden een grote rol. Er is veel cijfermateriaal beschikbaar, maar pas vanaf vandaag zijn alle meetbare aspecten op één plek verzameld: de Cultuurindex. Vanmiddag wordt hij gepresenteerd in het Concertgebouw.

In die index zie je eenvoudig terug dat het aantal ZZP’ers in de cultuursector fors toeneemt, net als het aantal vrijwilligers. Of dat de groei van het aantal festivals aan het plafond zit, en consumenten minder platen kopen, maar veel meer abonnementen nemen op muziekdiensten als Spotify. En dat de verkoop van de Museumkaart enorm is gegroeid, maar dat in de theaters de incidentele bezoekers de abonnementhouders verdringen.

Cas Smithuijsen, directeur van de Boekmanstichting, is één van de inititatiefnemers van de Cultuurindex: “Tijdens een dienstreis van een van onze medewerkers in de VS kwam zij in contact met de lobbyorganisatie Americans for the Arts, die toen –in 2009– werkte aan de eerste editie van een ‘National Arts Index’. We beseften onmiddellijk dat zoiets ook voor Nederland buitengewoon nuttig  zou kunnen zijn.” Tegelijkertijd bleek het Sociaal en Cultureel Planbureau (SCP) ook plannen te hebben voor het bijeen brengen van cijfermateriaal over het culturele veld.

Smithuijsen: “In Nederland is het tot nu toe vooral het ministerie van OCW dat cijfers verzamelt. Zij gaan vooral uit van het rijksbeleid en van het gesubsidieerde aanbod. Het veld heeft grote behoefte aan eigen cijfers over de hele breedte van het veld, bijvoorbeeld in de boekenbranche niet alleen de (gesubsidieerde) biblotheken, maar ook de (commerciële) boekhandels. In de samenleving worden transparantie van geldstromen en het effect van maatregelen steeds belangrijker. De Cultuurindex kan daarop inspelen.”

De Cultuurindex toont in de eerste plaats de trends binnen de sector. 2005 is het basispeiljaar: alle indicatoren zijn voor dat jaar op 100 gezet, zodat je in de jaren erna kunt zien of groei of afname plaatsvindt. Opvallend is bijvoorbeeld dat het aantal nieuw uitgebrachte boektitels tussen 2005 en 2011 is verdubbeld,  maar dat het aantal openbare bibliotheken is gehalveerd. Sterke groei zit bijvoorbeeld ook in het aantal bedrijven in de creatieve industrie (+78%), het aantal vrijwilligers in musea (+82%) of de exportwaarde van Nederlandse muziek en beeldende kunst (+166%).

In vier pijlers worden al die indicatoren samengevat: infrastructuur (hoeveel cultuur is er eigenlijk?), participatie (hoeveel gebruik wordt ervan gemaakt?), geldstromen en concurrentiekracht (hoe doet de cultuur het vergeleken met andere sectoren en met het buitenland?). “Daarmee maken we een soort AEX voor de cultuur”, zegt Smithuijsen, “Een stevige indicatie van hoe het met de cultuursector gaat.”

De Index is nog in ontwikkeling. “We varen op tweedehands cijfers, omdat we zelf geen onderzoek doen”, vertelt Smithuijsen. “En het verzamelen daarvan was zeer moeilijk, vooral van commerciële partijen, al is dat uiteindelijk beter gelukt dan verwacht. En zeker op het gebied cultuurdeelname via internet zijn er de komende jaren nog betere metingen nodig. We staan nog maar aan de vooravond van het gebruik van open source en big data. De komende vijf jaar zullen de accenten steeds meer die kant op verschuiven.”

En wat moeten de sector en de overheid nu met deze samenhangende cijfers? Smithuijsen is terughoudend met een antwoord: “Ik ben geen politicus. Maar je kunt wel zien dat voor de overheid de keuze tussen spreiding en kwaliteit nu heel urgent wordt. Ga je subsidiegeld concentreren bij de beste kunstintellingen of kies je voor toegankelijkheid voor zo veel mogelijk Nederlanders? In de Index zie je een kaalslag buiten de grote steden, dat vraagt om een beslissing. Een ander vraagstuk is amateurkunst: minder mensen doen dat, onder andere door traditionele organisatievormen, die niet meer aansluiten bij hoe mensen hun vrije tijd indelen.”

De Cultuurindex wordt vanaf vandaag gespresenteerd en bijgewerkt op www.cultuurindex.nl