Dood Paard heeft -onterecht- de reputatie een nogal weerbarstig en arrogant clubje theatermakers te zijn, maar dit keer doet het gezelschap echt zijn best om zich van zijn meest toegankelijke te laten kant zien. Het publiek mag aanschuiven bij een diashow van de kernleden van het gezelschap, Kuno Bakker, Manja Topper en Oscar van Woensel en krijgt bier en toastjes met brie. De dia’s worden aan het begin uit een bolhoed getrokken en met zorgvuldige willekeur in de slee gedaan.

Sommige dia’s zijn jeugdfoto’s van de drie acteurs, andere zijn krantefoto’s, op weer andere staan vragen uit een inburgeringscursus, maar er komt ook een prent van Don Quichotte voorbij, een foto van Beatrix en Claus, vakantiefoto’s uit Mexico, New York, Maleisië en Berlijn en foto’s van de jonge kinderen van de acteurs. De dia’s zijn aanleiding voor gedachten, bespiegelingen, korte scènes, geluidsfragmenten en slap geouwehoer waarbij het publiek betrokken wordt.

De toon is gemoedelijk en nostalgisch, maar het wordt snel duidelijk waar Dood Paard heen wil. De gesprekken naar aanleiding van de inburgeringscursus (waarin de cursist bijvoorbeeld moet weten dat in een Nederlandse voortuin slechts één afvalbak geaccepteerd is en lege bierblikjes niet mogen) leiden steeds tot desoriëntatie, alsof de acteurs niet weten of ze wel bij dit land willen horen.

Zoekend naar een beter passende identiteit komen ze uit bij hun jeugd en hun familie. Hun herinneringen hangen samen met een andere tijd, van autoloze zondagen, krakers en vredesdemonstraties. Wat opvallend genoeg ontbreekt in de persoonlijke dia’s zijn beelden van de theatercarrière van de drie makers. Ze zijn nu achter in de dertig en maken hun halve leven samen voorstellingen. Vermoedelijk heeft hun identiteitscrisis ook vat op hun kunstenaarsschap. Het is jammer dat ze dat in de voorstelling buiten beschouwing laten.

De voorstelling duurt te lang en niet alle fragmenten zijn geslaagd, maar weet toch te overtuigen. Door hun persoonlijke openhartigheid in dienst te stellen van politieke vraagstukken wordt hun onbehagen inzichtelijk en herkenbaar.

Theater Zelfportret; dat kan geen toeval zijn van Dood Paard, van en met Kuno Bakker, Manja Topper en Oscar van Woensel. Gezien 20/4/06 in Frascati. Aldaar t/m 28/4, tournee t/m 10/6. Meer info op www.doodpaard.nl

In dit toch wat karige toneelseizoen blijken Toneelgroep Amsterdam en NT Gent keer op keer te zorgen voor interessante en geslaagde voorstellingen. De verwachtingen voor een coproductie van deze twee gezelschappen waren dan ook hooggespannen en Opening Night maakt die alleszins waar.

Opening Night is gebaseerd op de gelijknamige film van John Cassavetes uit 1977. Daarin speelde Gena Rowlands de ouder wordende actrice Myrtle die in een toneelstuk een ouder wordende vrouw moet spelen en in de laatste dagen voor de première hopeloos met zichzelf in de knoop raakt. Directe aanleiding voor haar crisis is de dood van een jong meisje die haar na een try-out als geobsedeerde fan aanklampt en een ogenblik later wordt aangereden door een auto.

Regisseur Ivo van Hove en zijn vaste ontwerper Jan Versweyveld plaatsen het theater centraal in deze voorstelling, door letterlijk een toneel op het toneel te zetten, met kleedkamers en technici links en een extra tribune voor vijftig man publiek rechts op het podium. Zo kijkt de grote zaal naar een dwarsdoorsnede van een kleine zaal. De grote groep acteurs speelt het stuk-in-het-stuk voor het publiek op het podium en hun privé-besognes voor de grote zaal. Deze twee toneelvloeren worden aangevuld met live beelden van rondlopende cameramensen. Hun kadrering geeft extra reliëf aan de moeizame relaties tussen de personages.

Het resultaat is in de eerste plaats een fantastisch ensemblestuk, waarin van Hove met name de jongere acteurs van zijn TGA troupe de kans geeft te schitteren. De beheersing die Jacob Derwig en Fedja van Huêt aan de dag leggen bij het spelen van twee tempramentvolle mannen is buitengewoon spannend en Hadewych Minis kan moeiteloos schakelen van kinderlijke lolita naar gevaarlijke demon. Maar ook een oudgediende als Chris Nietvelt speelt de schrijfster van het toneelstuk-in-het-stuk op fenomenale wijze. Onder haar lachwekkende excentriciteit suggereert zij peilloos diep drama en daarmee wekt ze medelijden.

Maar zij staan allen in de schaduw van Elsie de Brauw die hier de rol van haar leven speelt. Het gevecht dat Myrtle moet leveren -tegen het ouder worden, tegen de geest van de overleden fan, tegen de verwachtingen die de regisseur en haar medespelers van haar hebben- wordt door De Brauw overrompelend intens geacteerd.

De strakke regie van Van Hove, ondersteund door melancholieke liedjes van Neil Young, geeft de voorstelling samenhang en vaart, maar laat ook vragen open. Waarom bijvoorbeeld zijn alle acteurs tien jaar jonger dan hun rol gecast? Ook het einde, met een gelouterde Myrtle, is misschien erg zoet, maar wat geeft het, na zo’n fijne avond toneel.

Toneel Opening Night van Toneelgroep Amsterdam en NT Gent. Gezien 7/4/06 in de Stadsschouwburg. Aldaar t/m 12/4. Tournee t/m 27/5

Een voorstelling die Onderbuikblues heet in Rotterdam. Je zou kunnen verwachten dat dat een stevige evaluatie wordt van vier jaar Leefbaarheid voor bewoners en kunstenaars in de Maasstad. Maar zo eenvoudig maakt het Ro Theater het niet voor het publiek. Onderbuikblues is een weerbarstige voorstelling waarin betekenis diep verborgen ligt.

Onderbuikblues is eigenlijk een anderhalf uur durende monoloog van een man in de metro. Hij ziet eruit als een verwarde gek, maar misschien is hij juist wel een profeet. Hij houdt en poëtische lamentatie tegen leegte en lelijkheid van de mensen om hem heen. De tekst is van de Duitse auteur Peter Handke, die in de jaren zestig doorbrak met het spreekstuk Publieksbeschimping, waarin het burgerlijke theaterpubliek genadeloos een spiegel krijgt voorgehouden.

Het decor is een metrohalte, compleet met zwerver-proof stoeltjes, een overlopende prullebak en een vloer bezaait met kauwgum. De man schimpt en scheldt. Over de domme tevredenheid die hij ziet in zijn medepassagiers op deze metrorit, over hoe lelijk hun geluk hen maakt, over de leugen van hun liefde. Herman Gilis speelt de man als een overlopende emmer vol haat. Soms herkenbaar verontwaardigd en onmachtig, dan weer overdreven cynisch en zwartgallig. Gilis’ woede is groot, maar bestudeerd. Daardoor ga je beter naar hem luisteren, maar tegelijk neemt de impact van zijn ergste beledigingen af.

Fania Sorel, dik gemaakt en in een vormeloos pak, is de onschuldige voorbijganger die het slachtoffer wordt van de verbale aanvallen van de man. Haar verschrikte mimiek maakt de voorstelling lichter, maar de toon blijft grimmig. Aan het eind, als de man niets en niemand meer heeft om zijn gal tegen te spuien, verschijnt ze als vurige engel. Ze confronteert hem met zijn wanhoop en zijn eenzaamheid. Ook achter zijn woede blijkt verdriet schuil te gaan.

Onderbuikblues is te interpreteren als moderne tocht door de hel, gesymboliseerd door het een meer dan manshoog uitvergrote doosje lucifers in het decor. Maar er hangt ook een gigantische reclameposter: het laatste avondmaal van Da Vinci waarin de hoofden van de apostelen zijn vervangen door die van moderne heiligen zoals Micky Mouse, Mao en de Dalai Lama. Daarmee is de voorstelling ook te beschouwen als aanval op de stompzinnige massacultuur die alles van waarde lelijk maakt.

Onderbuikblues biedt veel stof tot nadenken, maar blijft erg intellectueel. Handke’s woede is intellectuele woede en de theatrale stijl van regisseur Alize Zandwijk maakt de voorstelling minder direct en gevaarlijk dan hij had kunnen zijn. Want Onderbuikblues doet weinig met de onderbuik, maar des te meer met het hoofd.

Onderbuikblues van Peter Handke door het Ro Theater. Regie: Alize Zandwijk. Gezien 8/4/06 in Rotterdam, in Amsterdam 5 t/m 7/5, tournee t/m 3/6. Meer info op www.rotheater.nl

Afrodite, de godin van de liefde, is een drag queen. Dat beloofd al niet veel goeds. Met een spiegelend hoofdkapje, pauweveren en stiletto laarsjes legt ze alvast even uit hoe ze Hipplolytos zal straffen voor diens minachting voor haar. Hippolytos’ stiefmoeder Faidra zal verliefd op hem worden, hij zal haar afwijzen, zij zal zelfmoord plegen en hem in een afscheidsbrief van verkrachting beschuldigen, zijn vader Theseus zal hem vervloeken en hij zal sterven. Afrodite glundert erbij als een valse nicht.

Hippolytos is een klassieke tragedie van 2500 jaar oud, maar regisseur Erik Snel verplaatst het stuk naar een moderne nachtclub. Dat is natuurlijk een leuk uitgangspunt voor de vormgevers en decor, kostuums en pruiken raken de juiste toon van uitzinnige kitscherigheid. Ook de acteurs mogen zich uitleven in gender bending en campy playback acts.

Dat is allemaal heel aardig, maar al vroeg in de voorstelling gaat de toeschouwer zich afvragen wat dit allemaal in hemelsnaam met het stuk te maken heeft. Alsof het nachtclub-idee zich heeft gevormd na een eerste oppervlakkige lezing van het stuk (de a-sexuele Hippolytos versus de godin van de liefde) en dat niemand er daarna nog over heeft nagedacht.

Vervelender wordt het nog omdat het stuk steeds maar weer moet worden opgeleukt. Zo krijgt het bodeverhaal waarin het spectaculaire dodelijke ongeluk van Hippolytos verteld wordt een zeurderige loungedeun mee en verschijnt in een tragische scène plots als komische noot een Spaans sprekende loodgieter. Uit alles spreekt de angst om een saaie en truttige voorstelling te maken. Maar als je zo weinig vertrouwen hebt in het basismateriaal, waarom kies je dan niet iets anders?

Begrijp me niet verkeerd: ik ben absoluut niet tegen het moderniseren van oude stukken, maar op deze manier, waarbij moderne muziek, monologen vol metaforen, travestieten en Griekse goden zonder verband naast elkaar worden gezet, werkt het eenvoudigweg niet en gaat het irriteren.

De acteurs doen hun best -met name Marcel Roelfsema die twee godinnen speelt is geestig-, de voorstelling heeft vaart en humor, de nog niet eerder gespeelde vertaling van Gerard Koolschijn is prachtig, maar het is voornamelijk geforceerd en gemakzuchtig toneel.

Hippolytos van Euripides door Aluin. Regie: Erik Snel. Gezien, 18/3 in Utrecht. Te zien in Amsterdam 21 en 22/3, tournee t/m 3/6. Meer informatie op www.aluin.nl

Het lijkt bijna niet mogelijk: Loes Luca in een saaie voorstelling. Toch kan zelfs háár podiumpersoonlijkheid geen vaart brengen in het halfhartige Sneeuwwit.

Het verhaal is een bewerking van het sprookje Sneeuwwitje, gebaseerd op het boek Zwart als inkt van de poëtische kinderboekenschrijver Wim Hofman. In deze versie is de stiefmoeder gewoon Sneeuwwitje’s echte moeder, gespeeld door Luca, en krijgt het publiek ook eens haar kant van de zaak te horen: over haar man die liever een zoon wilde, altijd van huis was en sneuvelde in de oorlog. En over hoe mooi ze was en hoe rijk en gelukkig. Maar als dochterlief al op jonge leeftijd mooier dreigt te worden, ziet ze er geen been in om een jager met een mes op een moorddadige missie te sturen.

Een mooie vondst is het personage van de spiegel, gespeeld door Paul R. Kooij. Wellustig wakkert hij de jaloezie van de moeder aan. Kooij’s zuigende cynisme is het leukste onderdeel van de voorstelling.

Het is te weinig. Het ontbreekt vooral aan de uitbundige, campy humor van Theo & Thea en Ja zuster, nee zuster, waarmee regisseur Pieter Kramer bekend werd. Het is een geestige vondst om van de zeven dwergen bureaucratische hulpverleners te maken die eerst een hulpvraag willen voordat ze Sneeuwwitje redden, maar de grap wordt gesmoord in de poëtische brieven die zij tijdens haar verblijf bij de dwergen aan het meubilair schrijft.

Het is deze schizofrenie die de voorstelling opbreekt. De muziek, gecomponeerd door Joost Kleppe voor een orkestje van strijkers, een klarinet, fluit en piano, ondersteunt vooral de poëtische kant van de voorstelling en is mooi, maar al te tam en harmonieus.

Het is regisseur Kramer aan te rekenen dat hij geen scherpere keuzes heeft gemaakt. Het levert een fletse voorstelling op die niet poëtisch of dramatisch genoeg is om te ontroeren en die niet grappig genoeg is om hardop om te lachen. En een die met twee uur veel te lang duurt.

Sneeuwwit van Hummelinck Stuurman. Met Loes Luca, Paul R. Kooij e.a., regie Pieter Kramer. Gezien, 8/1 in Zaandam. Te zien in Amsterdam 17 t/m 19/3 in De Kleine Komedie, tournee t/m 11/5. Meer info op: www.hummelinckstuurman.nl

Wraak is niet zoet, wraak is zuur. Dat moet wel de conclusie zijn na het Wraakfestival dat de jonge theatergroep Urban Myth organiseerde in Amsterdamse Stadsschouwburg. In debatten, film en een voorstelling onderzoeken de organisatoren het fenomeen wraak en overal klinkt dezelfde ondertoon: wraak biedt geen oplosssing.

In een debatwedstrijd die als opwarmertje fungeert nemen steeds twee mensen het tegen elkaar op over stellingen als “wraak is niet iets voor intelligente mensen” of “vreemdgaan is gerechtvaardige wraak binnen een relatie”. De debaters (ofwel ballerige jongens ofwel allochtone meisjes) komen al snel tot de kern: wraak gaat over ratio en vergeving versus emotie en gerechtigheid. Het is een luidruchtige, maar gemoedelijke wedstrijd. Het lekkere van wraak of het genot van de terechte bestraffing, die in tussendoor vertoonde filmfragmenten uit onder andere Gangs of New York en Pulp Fiction zo nadrukkelijk naar voren komen, blijven in de discussies buiten beschouwing.

De korte film Olifant, die regisseur Hidde Simons maakte met een groep jongeren uit Amsterdam Zuidoost is ook al zo moralistisch. Met een aan Tarantino herinnerende stijl van wisselende perspectieven en terloops geweld zien we hoe een jonge vader die met zijn dochter een stoepkrijttekening maakt terecht komt in een serie steeds gewelddadiger incidenten en eindigt als slachtoffer van een impulsieve wraakactie. In slow-motion sterft hij, een meisje zingt.

Hoofdmaaltijd van deze festivaldag is de voorstelling Thyestes, een solo van Jörgen Tjon-a-Fong, artistiek leider van Urban Myth. In een verbijsterende potpourri van live-video, standup comedy, vervormde stemmen, filmpjes van een bevalling -achterstevoren afgespeeld-, publieksinteractie, cabaret en toneel vertelt hij het verhaal over de klassieke wraak van Atreus, die zijn broer Thyestes zijn eigen kinderen als maaltijd voorzette. Tjon-a-Fong is een charmante podiumpersoonlijkheid, maar hij is niet opgewassen tegen de batterij aan theatrale middelen die hier in stelling wordt gebracht

Maar nog los van de al te overdadige vorm stoort ook hier de eenduidigheid van de visie op wraak. Slechts één moment zie je in de ogen van Tjon-a-Fong de wellust van de ongetemde wraak die Atreus overweldigt bij het slagen van zijn wrede gerechtigheid. In theater en film, van Medea tot Kill Bill, is wraak juist meestal dubbelzinnig en aantrekkelijk, en door mee te leven met een wraakzuchtig personage kan de toeschouwer de onrechtvaardigheid van het echte leven beter aan. Hier leggen de makers de nadruk op de escalatie van wraak en weerwraak. De voorstelling eindigt met een filmpje van oorlogje spelende kinderen, als waarschuwend vingertje. Het is een gratuite conclusie voor zo’n ambitieus evenement.

Theater Wraakfestival van Urban Myth. Gezien 26/3 in de Stadsschouwburg Amsterdam, tournee t/m 8 april. Meer info op www.urbanmyth.nl

Het is een kroniek van een aangekondigde aanslag. De geheime dienst weet wie de bom gaat leggen en hoe en wanneer, maar niet wáár. Het land zit verlamd voor de televisie, heen en weer geslingerd tussen fascinatie en blinde paniek. Het is de ultieme kruising van terrorisme en reality-tv.

Het uitgangspunt is zo sterk dat theatermaker Eric de Vroedt ervoor koos om het te gebruiken voor niet één maar twee voorstellingen van zijn monsterproject Mightysociety. De ene voorstelling, Mightysociety2, ging afgelopen december in première en speelt zich af op een hotelkamer waar de terrorist zich voorbereidt op zijn daad. Mightysociety3 gaat over de onwetende slachtoffers. De twee voorstellingen worden de komende maanden simultaan opgevoerd en zijn op ingenieuze wijze (en met een webcam) met elkaar verweven.

De aankomende slachtoffers in Mightysociety3 zijn vier vrienden van rond de dertig. Aygül (Çigdem Teke) schrijft quasi-leuke columns over hoe achterlijk de islam is, maar matigde op advies van de geheime dienst haar toon. Nu staat ze nog maar nummer 45 op de lijst met potentiële doelwitten. Haar vriend Sven (Jacques Riebeek) heeft een lucratieve business in internetporno. Martijn (Raoul Copier) is een oppervlakkige idealist die een boom plant voor iedere vliegreis die hij maakt. En Nathalie (Eva Duyvestein) was een sletje met een pophitje en een televisieprogramma, maar heeft zich plotseling bekeerd tot de islam, met hoofddoek en al.

In het tot hippe huiskamer verbouwde Frascati 2, waar het publiek in het decor zit, toont De Vroedt een grimmig beeld van zijn generatie: hedonistische individualisten, die een muur van cynisme hebben opgebouwd tussen zichzelf en de werkelijkheid.

De vergelijking met het zeer goede Mightysociety2 valt negatief uit voor het huidige deel. Terrorist Ibrahim K. op zijn hotelkamer was lucide en wanhopig en wekte daarom mededogen. Voor de personages in dit deel heb je geen greintje sympathie. Door het gekibbel tussen de vier, hun onderlinge relaties en hun manipulatieve spelletjes vergeet je als publiek bijna dat er een terrorist op drift is. Het cynisme van de personages wordt het cynisme van de voorstelling.

Toch is een minder geslaagde voorstelling van De Vroedt toch nog steeds zeer genietbaar. De acteurs beheersen de hardheid die de tekst vraagt zeer goed en de tekst biedt net als de eerdere delen een spervuur aan actuele verwijzingen en sterke one-liners. Eric de Vroedt bewijst nogmaals dat hij een uitstekend gevoel heeft voor de tijdgeest, maar heeft er deze keer geen meeslepend theater van weten te maken.

Theater Mightysociety3 van Eric de Vroedt. Gezien 11/3 in Frascati, aldaar t/m 18/3. Tournee t/m 20/5 Meer info op www.mightysociety.nl

Het is een nobel streven van Huis aan de Amstel om de scheiding tussen jeugd- en volwassen theater wat minder streng te maken. Artistiek leider Liesbeth Coltof wil voorstellingen maken “die over de generaties heen reiken”. De voorstelling De hongerende weg was een paar jaar geleden een zeer geslaagde poging. De huidige voorstelling Ziek is helaas een minder goed voorbeeld.

Ziek is een bewerking van De ingebeelde zieke van Molière, de klassieke hypochonder-komedie uit 1672. De zieke uit de titel is Argan die zich door zijn bedienden en zijn dokter intensief laat verzorgen voor zijn telkens groeiende rij kwalen. Om te kunnen bezuinigen op de doktersrekeningen lijkt het hem wel een goed idee om zijn dochter uit te huwelijken aan een jonge, onsympathieke arts.

De voorstelling presenteert Argan als een man die verslaafd is aan aandacht. Dat is een aardig uitgangspunt: alsof de medische wetenschap uit de zeventiende eeuw vergelijkbaar is met de psychologie anno nu. Maar het is jammer dat de tekst verder niet gemoderniseerd is. De spottende grappen over doktoren die elkaar napraten in onbegrijpelijk potjeslatijn hebben nu geen satirische impact meer.

Maar ook zonder satire is Ziek in de eerste plaats een komedie, en daarin laat de uitvoering te wensen over. Het decor -een moderne, protserige badkamer, met drie toiletten die elk op een aparte onsmakelijke wijze worden bevuild- biedt ruimte voor een paar goede grappen, maar de acteurs zijn wisselvallig. Roel Adam als Argan is te onsympathiek en niet kinderlijk genoeg om grappig te zijn, en zowel Anette Maas als Argans dochter en Dewi Reijs als zijn tweede vrouw lijden aan een typische kwaal van jeugdtheater-acteurs: als ze overdreven verliefd, verdrietig of temerig mogen spelen zijn ze erg leuk, maar als een scene subtieler acteren vraagt gaat het mis.

Hierdoor wordt een beetje moeizame voorstelling. De lach wordt gesmoord door trage timing en gebrek aan ritme. Een paar acteurs hebben die timing echter wèl: in de eerste plaats Ria Marks(*) die heerlijk kan kijven als de gisse bediende van de familie, maar toch vooral Tjebbo Gerritsma die in verschillende rollen de show mag stelen. Of hij nu een sentimenteel lied zingt of als dokter zijn patiënt uitkaffert, de hardste lach is voor hem.

Ziek van Huis aan de Amstel. Naar De ingebeelde zieke van Molière, bewerking en regie Liesbeth Coltof. Gezien 2/3 in Bellevue. Te zien in Amsterdam t/m 18/3, tournee t/m 30/4.

*) In de oorspronkelijke recensie stond Ria Eimers, maar dat was dus een oerstomme fout

In 2000 maakte Carina Molier bij Toneelgroep Amsterdam de fantastische voorstelling Ruigoord 2. Of was dat nog wel een voorstelling? Het was eerder een hallucinerende, multimediale happening over sterven op live televisie, je ziel uploaden naar internet en spirituele wedergeboorte op de maat van een pompende housebeat.

Molier’s nieuwe voorstelling Huis van de Toekomst leek vooraf een veelbelovend vervolg: opnieuw bij Toneelgroep Amsterdam, opnieuw een Big Brother-huis op het podium waar het publiek vrij omheen mag lopen en opnieuw filmen de acteurs elkaar en zijn ze in veelvoud te zien op de talloze beeldschermen die in het theater verspreid staan. Maar wat zes jaar geleden zo glorieus lukte gaat nu even glorieus de mist in.

Het huis in kwestie staat op het leeg gemaakte podium van het Compagnietheater. Het is een soort noodwoning met plexiglazen wanden. Het heeft woon- en slaapkamers, een keuken en een speciale Zikr-ruimte voor spirituele dansen. Eromheen staan luie banken voor de toeschouwers. De personages zijn kunstenaars, filosofen, wetenschappers die zijn samengebracht voor een experiment met een nieuwe, ideale samenleving, onder het toeziend oog van de televisiecamera. Eerder is dat al goed uit de hand gelopen: één van de deelnemers is onder verdachte omstandigheden omgekomen. Opnameleidster Agnes (Marnie Blok) wil nu uitzoeken wat er gebeurd is.

Als een ware Miss Marple houdt ze een serie interviewtjes met alle deelnemers. Ieder vertelt zijn verhaal, maar de waarheid komt niet boven tafel. In deze wereld van vooruitstrevende denkers maakt Iedereen z’n eigen werkelijkheid, alle perspectieven zijn even waar. Dan nodigt Sharaf (Sabri Saad El-Hamus) alle aanwezigen en het publiek uit voor de Zikr, een spirituele dans waarin de ziel wordt gereinigd van begeerte en eigenbelang. Kortom: de werkelijkheid is te beperkt, extase is de oplossing.

Wat mij hogelijk verbaasde is dat de voorstelling op dat moment -na iets meer dan een uur- ineens afgelopen was. Voordat het publiek überhaupt gewend is aan de onconventionele vorm en eigenzinnige inhoud van de voorstelling moet het alweer naar buiten. De enorme hoeveelheid research naar wetenschappelijke en filosofische ideeën van de personages, de batterij aan beeld- en geluidstechniek, het verzamelde acteurstalent (o.a. Halina Reijn, Frieda Pittoors, Frank Sheppard, Janni Goslinga): het leidt tot het theatrale equivalent van een nat rotje.

Molier heeft een uitgesproken visie op de filosofische mogelijkheden van technologie en op het combineren van vertelvormen uit theater, televisie en beeldende kunst. Die visie uit zich in ambitieuze en complexe voorstellingen en het is te prijzen dat Toneelgroep Amsterdam zo’n risicovol project op zich neemt. De teleurstelling dat het niets meer wordt dan een licht filosofische whodunnit is er niet minder om.

Huis van de Toekomst van Toneelgroep Amsterdam. Regie Carina Molier. Gezien 12/3 in het Compagnietheater. Aldaar t/m 1/4. Meer info op www.toneelgroepamsterdam.nl

Cyrano begint veelbelovend. De acteurs zitten in het publiek. Ze wachten op het begin van de voorstelling en flirten openlijk met elkaar. Tot Cyrano de opvoering komt verstoren en zelf in de schijnwerpers staat. Hij is uitdagend, welbespraakt en laat in een geestige scène zien hoe goed hij tegelijkertijd kan dichten en vechten.

Porgy Franssen speelt de titelrol, het klassieke karakter van de misvormde Cyrano die zijn liefde voor Roxane (Roos Drenth) niet durft te bekennen uit angst voor haar afwijzing. Hij gebruikt het jonge, mooie leeghoofd Christian (Bob Wind), die ook verliefd is op Roxane, als stroman. Onder Christian’s naam stuurt hij haar poëtische liefdesbrieven. Zij wordt verliefd op een niet bestaand persoon: het lichaam van Christian met de geest van Cyrano.

Franssen is een acteur die soms vreselijk kan schmieren, maar hier speelt hij geconcentreerd en dienstbaar. Zijn Cyrano heeft een hard pantser en heeft iets onsympathieks. Hij heeft geen plezier in zijn redenaarstalent, maar gebruikt het als middel om in alle situaties top dog te blijven. En dan de neus. Regisseur Tarkan Köroglu koos een slimme oplossing: een metalen neusklem die Cyrano’s misvormdheid duidelijk maar niet potsierlijk maakt.

Edmond Rostand schreef Cyrano de Bergerac in 1897 als romantisch spektakelstuk met 45 personages, en daarbij nog groepen volk, soldaten en zakkenrollers. Köroglu schrapte rigoreus en maakte er een relatiedrama voor drie acteurs van. Dat maakt het verhaal helder en geconcentreerd, maar toont onbedoeld ook een zwakke plek van het stuk: na het sterke begin bestaat het vooral lange dialogen vol spitsvondigheden en dubbele betekenissen. Dat gaat op den duur vervelen.

Daarbij heeft het decor een kille jaren-tachtig sfeer. Een serie luxaflex over de volle breedte van het toneel die tijdens scenewisselingen langzaam, elektrisch op en neer bewegen en de diepte van het toneel benadrukken. De belichting en de kostuums zijn uitgevoerd in wit, zwart en rood.

De afstandelijkheid in vormgeving en spel staat in opvallend contrast met de romantische inhoud van het verhaal. Daarmee lijken de makers de tragiek van de verspilde levens van Cyrano en Roxane te benadrukken. Dat werkt alleen niet, omdat de kijker te weinig sympathie voor de personages krijgt.

Het talent van de nog jonge Köroglu is al veel geprezen en dat is zeker niet onterecht. Hij heeft een eigen theatrale stijl en in zijn spelregie, met name bij Franssen, toont hij vakmanschap. Maar Cyrano is niet de voorstelling waarmee hij zijn belofte inlost.

Theater Cyrano van Theater EA. Gezien 10/2/06 in het Compagnietheater. Aldaar t/m 25/2, tournee t/m 18/3. Meer info op www.theaterea.nl