Voor de tweede keer trekt de Rotterdamse filmmaker Abdelkarim El-Fassi het theater in. Na het succes van Mijn vader, de expat, twee jaar geleden, maakt hij nu Toen ma naar Mars vertrok, een mengeling van theater, muziek, spoken word en film over moeders. “Ik wil niet vervallen in karikaturen.”

De zaal van het Nieuwe Luxor theater in Rotterdam stroomt langzaam vol. De toeschouwers zijn jong, goed gekleed en voor een groot deel met een migratieachtergrond. Dit was het publiek dat El-Fassi voor ogen had toen hij een paar jaar geleden besloot om een theateravond te gaan maken. ‘Nasrdin Dchar nam mij een keer mee naar een voorstelling waarin hij speelde, Branden van het Ro Theater. “Ik vond de vorm heel tof, maar ik zag een publiek in de zaal dat ik helemaal niet herkende van de stad waar ik woonde: alleen maar witte mensen.”

Toen El-Fassi de film over de migratie van zijn vader vanuit Marokko naar Nederland – Mijn vader, de expat – wilde vertonen in een bioscoop, besloot hij de avond aan te kleden met een paar monologen van vrienden over hún vader. “Dat was charmant, maar technisch nogal knullig. Samen met Nasrdin hebben we dat gladgestreken en hij voegde zijn voorstelling Oumi erbij, en samen hebben we dertig voorstellingen gespeeld.”

De nieuwe voorstelling moest gaan over moeders. Op toneel vertelt een bonte groep spelers – onder wie een Kaapverdiaanse huismoeder, een Turkse leraar, de Palestijnse spoken word artiest Stryder, over hun moeder. Het zijn soms verdrietige of melancholieke verhalen, maar de liefde overheerst. Voor hen ligt het paradijs nog steeds onder de voeten van hun moeder.

“De groep is heel organisch ontstaan”, vertelt El-Fassi een paar weken na de première aan de telefoon. “Het zijn mijn vrienden, die hun eigen verhaal hebben geschreven. Het is een mooie combinatie van een paar professionele acteurs (Abdelkarim El Baz) en muzikanten en amateurspelers. Het is ook een vorm van community art. Ik wil waken voor pretentie, het moet begrijpelijk en toegankelijk zijn.”

Hoogtepunt van de avond is de documentaire die El-Fassi over zijn eigen moeder maakte die na de pauze wordt vertoond. Alhoewel: net als bij Mijn vader, de expat is het eigenlijk vader Ali El-Fassi die de show steelt. Hij zoekt zijn dochter Zoulikha op in Hongkong, terwijl Abdelkarim op bezoek gaat bij zijn moeder Noha in zijn ouderlijk huis, in het Zeeuwse Oost-Souburg.

“Het was een moeizaam proces om mijn moeder ervan te overtuigen om mee te doen aan dit project. Ze vind niet dat haar verhaal ertoe doet. Ze leeft in de schaduw van haar gezin, heeft niet de behoefte om een hoofdrol te spelen. De vrouwen in haar omgeving zijn net zo: bang voor wat de mensen erover zullen zeggen, bang dat ze zelf iets raars zal zeggen. Het hoort ook bij die generatie: wij groeien op met smartphone, zij heeft amper foto’s van zichzelf.”

Uiteindelijk vertrouwde Noha erop dat haar zoon geen rare dingen zou gaan doen en begon El-Fassi met het maken van geluidsopnames en filmde hij haar tijdens het koken. “Ze is zeer zelfverzekerd over haar kookkunst. Mijn moeder leest niet voor, zingt geen liedjes voor je, geeft geen knuffels. Zij kookt. Daar zit alle liefde en genegenheid in.”

Liefde en genegenheid is ook het centrale thema van de theateravond. “We hebben ervoor gekozen om niet het generatieconflict centraal te stellen. Dat is er soms wel, maar conflicten en problemen zijn maar een klein deel van de verhalen van mij en de spelers. Ik vind dat er ook nogal obsessief mee om wordt gegaan in Nederland – in migrantengezinnen móet wel iets fout zitten. Maar in mijn jeugd was er in ons gezin vooral heel veel liefde. Dat willen wij centraal zetten. En tussen de regels door laat ik in de film zien dat mijn moeder triest is omdat haar dochter een ander leven leidt dan ze van haar verwachtte: alleenstaand en ver weg in Hongkong. Die tragiek probeer ik te verwerken.”

Maar het grote thema van de avond is toch vooral de enorme impact van migratie op zo veel levens. “Voor mij is dit nu het verhaal van Nederland. En voor de generaties na mij wil ik een punt zetten: dit is waar het verhaal begint.” De voorstelling wordt nu vooral bezocht door kinderen van migranten. “En vaak komen ze nóg een keer om hun ouders mee te nemen.”

Toen ma naar Mars vertrok speelt op 10/11, 25/11, 15/12 en 24/12 in De Meervaart
www.toenmanaarmarsvertrok.nl