Interview: Nature Theatre of Oklahoma

Nee, ze komen niet uit Oklahoma, maar uit New York, waar ze deel uitmaken van de nooddruftige, maar volhardende avant-gardescene. Maar tegelijk zijn ze sinds een paar jaar de darlings van het Europese theater, met hun eigenzinnige, vaak op telefoongesprekken gebaseerde voorstellingen. Met hun mega-project Life and Times werken ze nu samen met het Wiener Burgtheater, de eerste vier afleveringen (van wat er in totaal tien moeten worden) zijn nu te zien op festival De Internationale Keuze.

Ook dit project begon met een telefoongesprek. Daarna begon het een beetje uit de hand te lopen. Kelly Copper en Pavol Liška, oprichters en regisseurs van het Nature Theatre of Oklahoma, maken van het volstrekt doorsnee levensverhaal van een van hun actrices epische theatervertelling die uiteindelijk 24 uur moet duren en die genres bestrijkt van murder mystery tot animatiefilm. De tekst van het telefoongesprek wordt letterlijk gebruikt, inclusief alle ‘you know’s, ‘like’s, uitwijdingen en onafgemaakte zinnen.

Het eerste deel, een musical, was drie jaar geleden te zien in Oostenrijk, werd geselecteerd voor het Theatertreffen en kwam naar Nederland tijdens De Internationale Keuze. De delen één tot en met vier reizen nu de wereld rond en worden in Rotterdam eenmalig als marathon gespeeld. Ik spreek Copper en Liška, die net terug in New York van een tournee in Japan, via Skype.

Wat hebben jullie met telefoongesprekken?

Liška: “Al onze teksten sinds No dice zijn gebaseerd op telefoongesprekken. Het is een andere taal en een andere manier van vertellen dan in het theater gebruikelijk is. We zijn ooit begonnen als ‘klassieke’ toneelschrijvers, we weten hoe je een stuk schrijft, maar dat frustreerde ons enorm. Toen we deze groep vormden maakten we als afspraak dat we niet verder zouden gaan met de kunstmatige theatertaal. Eerst maakten we een dansvoorstelling, maar we wilden uiteindelijk toch met taal werken. We zochten naar manieren om teksten te maken die niet geschreven zijn.”

Copper: “En ik nam al langer telefoongesprekken op. Ik wilde het idee hebben dat ik nuttig met mijn werk als kunstenaar bezig was, terwijl ik eigenlijk met mijn vrienden aan de telefoon zat.”

Liška: “In No dice ging ik op zoek naar mensen die me een verhaal konden vertellen. Niemand bleek dat te kunnen. Daarna gingen we mensen opbellen om ons het verhaal van Romeo en Julia te vertellen, ervanuitgaande dat iedereen dat wel kende. Dat bleek absoluut niet zo te zijn, wat op zichzelf weer heel grappige verhalen opleverde.”

Copper: “Dit keer vroegen we aan Kristin Worrall, een bevriende actrice: vertel me je levensverhaal. We dachten dat dat één telefoongesprek zou zijn, maar na vier uur waren we op haar achtste verjaardag. In totaal hebben we tien telefoongesprekken gevoerd en vertelt ze haar hele leven van geboorte tot haar 34e.”

Maar waar is het je om te doen met die uitgeschreven gesprekken? Zoek je een soort naturalisme?

Liška: “Nee integendeel! We proberen fictie te elimineren, niet kunstmatigheid of formaliteit.

Theater is een orale en sociale kunstvorm en wij zijn op zoek naar manieren om die traditionele manier van een tekst produceren, waarbij één genie op een zolderkamertje zit te schrijven, te elimineren. Daarbij komt dat de structuur van onze teksten natuurlijk heel anders is. Het heeft geen begin, midden en einde. Life and Times heeft enorm veel uitwijdingen.”

“Het is een hoop werk om teksten die niet inherent theatraal zijn te laten werken. De taal is zo alledaags dat je het bijna niet meer kunt horen. Je moet het een vorm geven om er weer naar te kunnen luisteren. De acteurs die de voorstelling spelen moeten die teksten ook niet repliceren, maar transformeren.”

Copper: “We moeten ons altijd verzetten tegen de neiging om te teksten te polijsten. Het is enorm verleidelijk om een woordje weg te halen of te verplaatsen om het ritme te verbeteren. Maar we houden ons strikt aan de tekst.”

Liška: “Gesproken tekst gaat over de archeologie van het brein. Ik ben geïnteresseerd hoe je brein verhalen creëert, hoe taal gebruikt wordt om verhalen te construeren.”

Copper: “We claimen ook niet dat alles wáár is wat Kristin vertelt. Dit was het verhaal dat ze op dat moment over haar leven vertelde. Als je dezelfde vraag nu opnieuw zou stellen zou er een ander verhaal uitkomen. Naarmate we ouder worden verandert de manier waarop we naar ons leven kijken.”

Wist je al meteen dat het zo’n groots project zou worden? En hoe raakte het Wiener Burgtheater betrokken?

Copper: “Toen we dat eerste gesprek hadden gehad, wisten we nog niet wat we ermee moesten doen. Uiteindelijk besloten we dat we het in z’n geheel moesten gebruiken. Het was de enig logische beslissing. We houden ervan om onszelf beperkingen op te leggen. Uiteindelijk was de grootte van het project ook weer een vorm van afbakening.”

Liška: “Theatermensen hebben nooit geld en geen tijd, dus op de een of andere manier leek het meest onpraktische project ook het meest logische om te doen. Voor onze coproducenten was het ook een waanzinnige vraag om een investering te doen voor de komende tien jaar.”

Copper: “Een bevriende dramaturg uit Graz, die ons al regelmatig programmeerde op zijn festival, introduceerde ons bij het Burgtheater. Die zochten nog interessante groepen uit de Freie Szene (het Duitse circuit van kleine groepen) om een van hun zalen te programmeren. We hebben lang gepraat of het wel goed aansloot op onze manier van werken. We wilden graag met hun acteurs werken, maar ook met onze eigen; we wilden niet alleen in Wenen repeteren, maar ook in New York. En we wilden kunnen blijven touren, want dat is hoe we geld verdienen.”

Hoe beviel het werken met de Oostenrijkse acteurs?

Copper: “Ze hebben heel enthousiast meegewerkt, maar we hebben heel veel met ze gediscussieerd. Ze hebben een heel andere achtergrond, en dat dwong ons om onze uitgangspunten en ideeën beter te articuleren.”

Liška: “De attitude is heel anders. Voor hen toneelspelen een baan. Ik zie het werken als kunstenaar als een verplichting en ik verwacht 24 uur per dag betrokkenheid van mijn spelers. En tegelijk weet ik precies waarom mijn acteurs op toneel staan.”

Copper: “We hebben veel gepraat over virtuositeit. De Weense acteurs hebben sterk het gevoel dat ze betaald worden voor het tonen van een specifiek vakmanschap. Ze willen graag laten zien dat mooi kunnen spelen. Maar wij willen dat ze ook laten zien dat iets ze moeite kost, of dat ze zich onzeker of ongemakkelijk voelen.”

Liška: “We vragen ze niet om een personage te zijn of om een fictie te genereren.”

Dat klinkt merkwaardig: Amerikaanse kunstenaars die Europese kunstenaars vertellen dat ze uit het naturalisme moeten stappen. Het cliché is dat het omgekeerd is.

Copper: “In New York voelen we ons onderdeel van de avant-garde. We behandelen de werkelijkheid en de waarheid, met zeer formele en kunstmatige middelen. Er is totaal geen contact tussen ons circuit en Broadway of Off-Broadway. We zijn ook veel meer beïnvloed door beeldende kunst en film dan door het traditionele theater. Ik zou ook eerder streven naar een plek in het MoMa dan naar een plek op Broadway.”

Het klinkt alsof jullie je meer thuis zouden voelen in het kunstklimaat in Europa. Hebben jullie ooit overwogen om helemaal te verhuizen?

Copper: “Het klopt, er is bijvoorbeeld geen langetermijn-ondersteuning voor theater in New York. Er is überhaupt geen geld te vinden als je niet repeteert of tourt, dus continuïteit is altijd moeizaam. Maar onze esthetiek is geworteld in onze locatie. We werken nu in een vergaderzaaltje in een school in de Bronx die ons vriendelijk ter beschikking is gesteld. Er zit voor ons een grote waarde in het moeten werken in de ruimte die je kunt krijgen.”

Liška: “Daarbij komt dat in Europa de steun voor de kunsten snel minder wordt, kijk maar naar jullie in Nederland. Ik zie bij de kunstenaars die daar het slachtoffer van worden vooral veel boosheid en verdriet en weinig gedrevenheid. Maar ik zeg je dit: Crying isn’t going to make great art. Ik geloof dat je de best denkbare kunst moet maken en dat je dan kunt vragen wat je wilt.”

Er zit in Life and Times een groot contrast tussen de banaliteit van het verhaal en de epische vorm. Zijn jullie je ervan bewust dat dat ook op weerstand stuit?

Copper: “Toen we iemand zochten om zijn of haar levensverhaal te vertellen was het belangrijk dat het geen interessant verhaal was.”

Liška: “Dan hadden we mij moeten nemen, ik heb een geweldig verhaal: arme jongen uit Oost Europa komt naar New York en vindt na veel omzwervingen zijn artistieke levensdoel en succes. Kristin neemt heel veel tijd om iets te vertellen dat heel gewoon is. Het zou niet werken als ze verkracht zou zijn of als in een oorlog terecht was komen. Het publiek zou dan niet meer zichzelf op haar kunnen projecteren, het zou alleen maar oordelen.”

“Maar het is wél kunst en het is wél episch. Haar gewone verhaal is het meest epische van allemaal, want het komt het meest voor, en het is er altijd; we kunnen het alleen niet meer zien. We hadden een verhaal over Mozart kunnen vertellen of een verhaal van Shakespeare, maar mensen geloven al dat dat episch is. Wij zoeken juist naar dingen die níet al kunst zijn, die er de hele tijd al zijn, maar die je niet meer kunt zien. Die verhalen willen we vinden en laten zien, dat is onze missie.”

Copper: “Daarbij: zij is zo gul geweest met haar tijd en haar verhaal en het was en is aan ons om een genereus gebaar terug te maken.”

Liška: “In Europa is er nog een sterk idee van hoge en lage kunst – ik heb dat helemaal niet. Ik kijk enorm veel reality tv en voor mij is dat evenveel waard als Shakespeare. De waarde van een verhaal is iets dat je creëert met inspanning en toewijding.”

“In die zin is Life and Times een religieus project, een zoektocht naar verlichting. Het is geen esthetisch object waar je als toeschouwer naar kunt kijken. Het publiek moet getransformeerd worden, blijvend. Het is geen voorstelling waarvan je na dertig minuten kunt zeggen ‘I’m not into that’. Dat is niet het voorstel dat wij doen aan het publiek; je moet je overgeven aan de ervaring.”

Zou voor jullie de ideale vorm van een interview als dit ook de letterlijk uitgeschreven conversatie zijn?

Copper: “Ja, natuurlijk. Maar we weten hoe moeilijk het is om iets aan te dragen dat buiten een gesteld format valt. We worden regelmatig gevraagd om een manifest of een statement te schrijven, wat we dan op onze manier doen. Maar meestal blijkt dat als het niet voldoet aan de verwachtingen over hoe zoiets eruit moet zien het blijkbaar meteen niet meer steekhoudend is.”

Liška: “Dus voel je vrij om ermee te doen wat je wilt. Het is nu jouw werk.”

Waarvan akte.

Life and Times van Oklahoma State Theatre is te zien tijdens festival De Internationale Keuze
Episode 1
en Episode 2 op 19/9
Episode 3&4
op 20/9
De marathon van delen 1-4 op 22/9, van 18u tot 3u ‘s nachts
Meer info op www.deinternationalekeuze.nl

0 Comments »

No comments yet.

RSS feed for comments on this post. TrackBack URI

Leave a comment

This work is licensed under a Creative Commons Attribution-Noncommercial-Share Alike 3.0 Unported License.
(c) 2024 Simber | powered by WordPress with Barecity