Over een paar jaar kunnen biologen in Maastricht vlees maken in hun laboratorium, zonder dat er een dier aan te pas komt. Is dat nog natuur? En tegelijk praten we over het financiële systeem alsof het een oncontroleerbaar natuurverschijnsel is, terwijl het toch door mensen is gemaakt. De grens tussen tussen technologie en natuur is aan het vervagen, en we hebben een nieuwe manier van kijken nodig, stelt wetenschapper, kunstenaar en ontwerper Koert van Mensvoort. Die nieuwe blik noemt hij Next Nature. “Dit is een van de belangrijkste verhalen van deze tijd.”

In het kantoor van Next Nature, een verdieping in het voormalige gemeentearchief aan de Amstel, vult een medewerker zorgvuldig een zakje met levensechte pillen en niet ze vast aan een flyer met uitleg. De flyer is voor de Next Nature Power Show, een evenement aanstaande zaterdag in de Stadsschouwburg waar Next Nature wordt uitgelegd aan een groot publiek en waar het nieuwste boek wordt gepresenteerd. De pillen dragen namen als Infobesitas Laxeermiddel (“Helpt u om overbodige informatie uit te scheiden”) en Primitivist (“Onmiddelijke de-domesticatie”).

“Next Nature is een filosofisch concept, een nieuwe manier van kijken naar de relatie tussen mens, natuur en technologie”, vertelt Koert van Mensvoort (1974) in zijn werkruimte. “Traditioneel zien we natuur en technologie als tegenovergesteld: alles wat geboren wordt is natuur, en wat gemaakt wordt door mensen is techniek. Maar tegenwoordig lijken ze meer en meer samen te smelten, en naar mijn idee ook van plaats te wisselen. Zeker in de voedingsindustrie worden ‘geboren’ dingen steeds verder gemanipuleerd, denk aan vierkante meloenen en kale vleeskippen. Tegelijk worden culturele of technologische verschijnselen zoals de financiële markten, het verkeer of internet juist onbeheersbaar. We gaan ze ervaren als natuur.”

“Die verschuiving raakt aan de fundamenten van ons bestaan. We moeten af van het idee dat natuur iets statisch is; iets waar we ooit vandaan zijn gekomen, maar dat we verloren hebben, en dat we nu alleen nog maar kunnen verpesten. We moeten gaan inzien dat ons hele idee over natuur afhankelijk is van tijd en context. De natuur verandert als het ware met ons mee. Toen de mens tienduizend jaar geleden gewassen ging planten en dieren ging domesticeren was dat een enorme technologische ingreep in de natuur. Nu zien we landbouw zelf weer bijna als natuur.”

Het idee houdt Van Mensvoort al lang bezig. In 2001 maakte hij voor de VPRO een documentaire Papa, het bos ruikt naar shampoo. “Ik ergerde me aan het naïeve beeld van natuur dat ik om me heen zag. Als mensen in een park lopen zeggen ze: wat heerlijk dat we in de natuur zijn. Terwijl dat natuurlijk volledig aangelegd en artificieel is.” In 2005 begon hij het (engelstalige) weblog Nextnature.net waar hij en een ratjetoe aan denkers, ontwerpers, kunstenaars en wetenschappers bijna dagelijks nieuwe voorbeelden aandraagt.

De afgelopen weken ging het onder meer over ecologische insecticides (“Ik hou wel van natuur, maar niet in mijn achtertuin”), een kunstenaar die een natuurfilm maakte van het bos uit Disney’s Bambi, het idee om een twee kilometer hoge berg te bouwen in Flevoland en het plan van Japanse wetenschappers om een mammoet te klonen. Het informele logo van Next Nature is een collage van dieren uit bedrijfslogo’s, van de lucifers-zwaluw en de abstracte adelaar van Armani tot de panda van het Wereld Natuur Fonds.

“Next Nature is een groot idee en ik begreep al heel snel dat ik niet in m’n eentje alle consequenties ervan kon overzien, laat staan uitwerken. Maar uit de urgentie ervan ontstond een kleine projectorganisatie, zodat ik er andere mensen bij kon halen. Ontwerper Hendrik Jan Grievink fungeert als art director voor al onze projecten en mensen als (science fiction-schrijver) Bruce Sterling, (Wired-oprichter) Kevin Kelly en (filosoof) Bas Haring schreven essays. Zij helpen mij ook om het idee steeds meer en meer te verfijnen.”

Naast de website is een andere belangrijke tak van de organisatie de afdeling Next Nature in de opleiding industrieel design aan de Technische Universiteit Eindhoven. “Daar studeren nu 65 mensen op problemen die met Next Nature samenhangen. We doen nu bijvoorbeeld een project over kweekvlees. Mark Post is een biomedisch technoloog die zegt dat hij over twee jaar een hamburger kan maken van in het laboratorium gegroeid vlees, waar dus geen dier aan te pas komt. Wij vragen aan onze studenten hoe dat vlees eruit moet zien. Als je daar met een ontwerpersoog naar kijkt kom je met heel interessante oplossingen. Een student bedacht vlees met de eetervaring van fruit, een ander redeneerde dat kweekvlees veel hygiënischer kan zijn en je dus een cultuur zou kunnen krijgen rondom het eten van rauw vlees. Kijk, dat zijn dingen die de ingenieurs en de biologen die in het lab bezig zijn niet bedenken.”

En nu strijkt Next Nature dan neer in de Stadsschouwburg. “We hebben het onderwerp altijd zo breed en internationaal neergezet, dat juist de zichtbaarheid in Amsterdam gering is geweest, terwijl het toch onze thuisbasis is. We hebben het wilde idee opgevat om een conferentie die normaalgesproken anderhalve dag zou duren in een avond van twee uur te proppen. Het wordt een radicaal multidisciplinaire avond, met wetenschappers, kunstenaars, filmers, architecten die allemaal nadenken over hoe te ontwerpen, bouwen en leven in die Next Nature.”

Een paar van de sprekers zijn bijvoorbeeld Arne Hendriks, die voorstelt om het menselijk lichaam te laten krimpen, zodat we minder grondstoffen verbruiken; Christien Meindertsma die onderzoek deed naar alle producten die van één varken worden gemaakt, van munitie en medicijnen tot kauwgum en sigaretten; filosoof Jos de Mul en videokunstenaar Geert Mul, die een multimediaal filosofisch gedicht presenteren over het technologisch sublieme; en Christan Schwägerl, die zal spreken over het zogenaamde anthropoceen.

“Antropoceen is een nu sterk opkomende term voor een nieuw geologisch tijdperk, dat is ingegaan omdat de mens een onuitwisbare indruk achterlaat op de aarde. Klimaatverandering door CO2-uitstoot is daar een voorbeeld van, maar ook door de mens gemaakte radioactieve isotopen. Of neem plastic: een nieuw materiaal dat pas honderd jaar bestaat, dat wij in het ecosysteem hebben gebracht en dat naar verwachting over miljoenen jaren nog terug te vinden zijn. Die impact heeft de mens inmiddels. Je kunt daarvan zeggen dat het fout en immoreel, maar het is meer Next Nature om te zeggen dat dit in de kern zit van wat mensen doen. De vraag is dan niet hoe je het kunt bestrijden, maar hoe je het moet begeleiden.”

Tenslotte zal ook het nieuwe Next Nature boek worden gespresenteerd. “We noemen het een ‘must-read coffee table book’. Maar de website blijft zeker nog bestaan. Als je het wil hebben over de grote verhalen van deze tijd moet je dat discipline-overschrijdend doen. Als tiener was ik een whizkid die videogames programmeerde. Ik heb informatica gestudeerd en ben later naar de kunstacademie gegaan, dus ik heb altijd heel duidelijk voor een multidisciplinaire aanpak gekozen.”

Is het eigenlijk wel logisch om in Amsterdam te zitten met zo’n internationaal gericht project? “Misschien is het niet echt noodzakelijk, maar het is geen verrassing dat zo’n onderwerp als Next Nature in Nederland ontstaat. ‘God heeft de wereld gemaakt, maar de Nederlanders hebben hun eigen land gemaakt’, schreef Voltaire al. In Nederland is heel erg zichtbaar dat we oude natuur hebben gecultiveerd en veel van wat we natuur noemen is een simulatie, het is gewoon aangelegd. Ik heb een half jaar in de VS gewoond, maar in een stad waar je steeds hoge bergen ziet ontwikkel je een ander idee over natuur. Het is ook niet zo verrassend dat veel Next Nature-verschijnselen worden gekoppeld aan ‘onnatuurlijke’ steden als Venetië of Dubai.”

Heeft Next Nature voor hem een doel? “Uiteindelijk denk ik dat Next Nature over dertig jaar een cliché is geworden. Als we dan over natuur praten bedoelen we net iets anders dan nu. Voor mij is het project dan geslaagd. Ik heb me nooit gericht op politiek of beleidsmakers, maar als je op een Next Nature manier naar de huidige problemen kijkt kom je misschien wel met andere oplossingen. Bijvoorbeeld de problemen met het financiële systeem. Het geflits van geld over de wereld lijkt op het gedrag van een sprinkhanenplaag – een onbeheersbaar systeem waarin geen individu meer de verantwoordelijkheid heeft. Ik ben er voorstander van om dat verkeer te verzwaren met een microbelasting. Marshall McLuhan schreef al over het gevaar van de achteruitkijkspiegel: mensen treden de toekomst te gemoet met de concepten en tools van gisteren. Next Nature is een concept van vandaag. Als we dat snappen worden een heleboel problemen in de wereld veel helderder.”

Next Nature Power Show, 5 november 2011 in de Stadsschouwburg Amsterdam, aanvang 19:30, engelstalig
www.nextnature.net