Het Compagnietheater bruist van de activiteit. Beneden in de hal wordt een filmpje opgenomen met Monique van de Ven, terwijl in de keuken van het restaurant de avond wordt voorbereid. Boven, in de zaal, repeteert Theu Boermans met zijn acteurs aan de voorstelling De Eenzame Weg, die over een week in reprise gaat. Ze werken aan de scène waarin het personage van actrice Katja Herbers zelfmoord pleegt door in een enorme bak schuim te rollen. Ze moet onzichtbaar ontsnappen, een truc die eenvoudig lijkt, maar als je er even over nadenkt doodeng is.

‘Er zit nu ook een filmproductiebedrijf, een paar jonge ontwerpers en het kantoor van Het Theaterfestival’, vertelt Boermans even later in zijn eigen kamer, met uitzicht over de Kloverniersburgwal. Er staan nog flink wat verhuisdozen. ‘Het gezelschap De Theatercompagnie is opgeheven en de kantoren die we hadden voor dramaturgie, publiciteit en techniek zijn nu verhuurd. Maar er stonden nogal wat spullen die nu maar even hier blijven.’

Een paar jaar geleden leek het afgelopen met Theu Boermans. Zijn gezelschap De Theatercompagnie kreeg geen subsidie meer, zijn inzet om naast Toneelgroep Amsterdam een tweede stadsgezelschap te vormen had tot niets geleid. De groep werd opgeheven en al het personeel ontslagen. Maar Boermans hield één troef in handen: Het Compagnietheater.

Boermans’ geschiedenis met het pand is complex. In 1996 kreeg zijn toenmalige toneelgezelschap De Trust het van de gemeente onder specifieke voorwaarden. De groep verplichtte zich om het pand (een casco) te renoveren en daarna voor één gulden terug te verkopen aan de gemeente. ‘Een beetje een wonderlijke constructie’, zegt Boermans nu: ‘We hebben zelf 3,3 miljoen verzameld van sponsors voor de renovatie en in feite moesten we dat sponsorgeld teruggeven aan de gemeente, maar goed, wij wilden hier heel graag aan de slag.’

In 2001 fuseerde De Trust met een andere groep, Art & Pro van Frans Strijards, tot De Theatercompagnie. In de aanloop naar die fusie werd gedacht over een nieuwe renovatie, maar feitelijke waarde van het pand –één euro – was voor de banken reden om geen hypotheek te geven. In overleg met de gemeente werden de voorwaarden gewijzigd: De Theatercompagnie mocht het pand voor marktwaarde verkopen.

Die fusie werd echter een dramatische mislukking. Boermans vocht Strijards de tent uit, producties werden te duur en verwachte subsidies bleven uit. ‘Toen er een tekort dreigde op de begroting van De Theatercompagnie bedacht ik dat we het pand konden verkopen en terugleasen. Maar het ministerie van OCW ging er niet mee akkoord dat we de opbrengst van de verkoop zouden gebruiken om het gat te dichten. We moesten het tekort inlopen binnen de exploitatie.’

In zeven jaar werkte Boermans het tekort van De Theatercompagnie weg, maakte hij voorstellingen en werd het theater geëxploiteerd. ‘Het pand was min of meer per ongeluk ons eigendom geworden, en voor mij is het een artistieke noodzaak om een eigen theater te hebben, maar het was ook een last: het vertegenwoordigde een reserve die we niet konden inzetten.’

Het was niet voldoende. Het Fonds Podiumkunsten gaf in 2008 een negatief subsidiebesluit over De Theatercompagnie. Boermans stapte echter naar de rechter en won de eerste slag: in de commissie zat iemand die zelf ook subsidie had aangevraagd. Maar al het personeel  van het gezelschap was inmiddels ontslagen. Het Fonds en Boermans kwamen tot een schikking: Boermans kreeg budget om in de huidige kunstenplanperiode (tot 2013)  voorstellingen te maken ‘Met als strikte voorwaarden: alleen voorstellingen van mij, en alleen hier in het Compagnietheater.’ Voor deze regeling werd een aparte stichting opgericht, Het Derde Bedrijf.

Het Compagnietheater werd nu wel te gelde gemaakt: de vastgoedinvesteerder Amerborgh Monumenten kocht het een jaar geleden voor 3,2 miljoen euro. Achter Amerborgh zit ondernemer en multimiljonair Alex Mulder, oprichter van Unique Uitzendbureau. ‘We kwamen in contact omdat hij het idee en de rechten had voor een musicalversie van Soldaat van Oranje. Hij vroeg mij om mee te denken met het concept. Uiteindelijk heb ik dat ook geregisseerd. Hij vertelde toen dat hij een pand zocht voor Huub Oosterhuis. Nou, ik had nog wel een pand. Dat is uiteindelijk anders gelopen, Oosterhuis’ plannen pasten niet zo goed hier, maar inmiddels was Mulder wel enthousiast geraakt over het theater. En ik was vastbesloten om door te gaan. Ook als ik die rechtszaak niet had gewonnen, had ik voor het volgende kunstenplan weer aangevraagd.’ De gemeente – aan wie Boermans het eerst aanbood – was niet geïnteresseerd, maar maakte geen bezwaar tegen de verkoop van het theater. ‘Zij willen de zorg voor het pand niet –“grote panden, grote zorgen” zegt wethouder Carolien Gehrels – en aan de andere kant willen ze hier ook geen tapijthal.’

Met Het Derde Bedrijf maakte Boermans begin dit jaar de voorstelling Olie. Ook de reprise van De eenzame weg is van Het Derde Bedrijf. ‘De eenzame weg noem ik liever een prolongatie, die voorstelling is wel uit 2008, maar hij is maar heel even te zien geweest in Amsterdam. De voorstelling is me heel dierbaar. Schnitzler beschrijft heel precies het hedonisme van de bohème in zijn tijd, maar ik noem het een voorstelling over de babyboom generatie. Inmiddels zijn we allemaal zo gaan leven: we willen rechten doen gelden op iets waarin we nooit geïnvesteerd hebben. En het gaat ten koste van de jongere generatie; die worden militair of plegen zelfmoord, zoals het personage van Katja. Bohemien denken is lifestyle geworden.’

Volgend seizoen komt er een reprise van de legendarische Trust-voorstelling De Presidentes, met de oorspronkelijke actrices Anneke Blok, Marysa van Eyle en Myranda Jongeling. Daarna volgt nog een project met boekbewerkingen, waarvan zowel een toneel- als een filmversie gemaakt wordt.

Het Derde Bedrijf is dus nu een van de drie stichtingen onder beheer van Boermans en zijn zakelijk leider Hans Brouwer. ‘Het Derde Bedrijf is een productiestichting, die voorstellingen maakt, wellicht op een gegeven moment ook voor andere theatermakers met een goed plan dat hier past; de Stichting Exploitatie Kloveniersburgwal is de exploitatiestichting die de verhuur en de bespelingen van het pand regelt; Stichting De Theatercompagnie is de beheersstichting waarin de opbrengst van de verkoop van het pand is ondergebracht. Daar komen we niet aan, dat is reserve.’

En zo leek Boermans had op weg naar een bestaan vol scharrelen en ploeteren, zoals dat bij cultureel ondernemerschap hoort. Maar toen kwam als een volstrekte verrassing de aankondiging dat hij was aangesteld als artistiek leider bij Het Nationale Toneel (HNT) in Den Haag. Zo krijgt Boermans dan toch eindelijk de beschikking over een groot, eigen gezelschap. Veel wil hij over zijn Haagse plannen nog niet kwijt. ‘Een aantal contracten zijn nog niet getekend, over een paar weken volgt een officiële aankondiging. Maar ik kan al wel zeggen dat het gezelschap een wezenlijk andere kleur zal krijgen dan Toneelgroep Amsterdam. Ik heb het idee wat we een groter accent op tekst en inhoud leggen. Ik zal ook zeker proberen om het opleiden en ontwikkelen van jonge acteurs ook bij HNT voort te zetten. Ik zal jonge acteurs aannemen en op de kaart zetten. Maar hier kon ik me op dat gebied meer permitteren hier. Ik wordt in Den Haag geacht ‘kwalitatief hoogwaardig’ theater te maken, en ik moet dat afwegen tegen het risico dat je neemt met onervaren acteurs.’

Het Compagnietheater zal in zijn plannen een grote rol spelen. ‘Ik vind dat de vlakke-vloervoorstellingen van HNT, van bijvoorbeeld Susanne Kennedy, veel te kort spelen. Het Compagnietheater kan een soort vitrine zijn van HNT in Amsterdam en die voorstellingen kunnen wel vier weken achter elkaar te zien zijn. En meer speelbeurten zijn essentieel om je publiek op te bouwen.’ Boermans is niet bang dat hij als HNT-directeur met zichzelf als Compagietheater-directeur moet onderhandelen: ‘Nee, daarvoor liggen beide belangen te zeer in elkaars verlengde.’

‘Ik heb altijd geroepen dat om goed cultureel ondernemer te zijn een eigen gebouw onontbeerlijk is. Maar in Nederland wordt daar altijd zo krampachtig over gedaan. Ik heb in Amsterdam altijd ruzie gehad met de Kunstraad, die me geen subsidie wilde geven als ik niet op een gemeentelijk podium speelde.’ Lachend: ‘Je zou kunnen zeggen dat het Compagnietheater mijn experiment gaat worden met cultureel ondernemerschap. Maar de hoofdzaak wordt vanaf nu Het Nationale Toneel.’

De eenzame weg van Het Derde Bedrijf speelt van 17 maart t/m 17 april in het Compagnietheater. Meer info op www.compagnietheater.nl