Het is een dubbele geheime plek: niet alleen moet je hem kennen, maar op de plek zelf is eigenlijk ook niets te zien. Het enige wat rest van de merkwaardige geschiedenis van de Berlijnse exclaves zijn rare vormen op de kaart en een klein monument.

De ‘exclaves’ van West Berlijn zijn kleine stukjes land die tot het grondgebied van de de stad Berlijn horen, maar die geheel omgeven zijn door land van de provincie Brandenburg, ongeveer zoals Baarle Nassau een stukje België in Nederland is. Dat soort curiosa komt vaker voor, maar het leidde tot grote problemen toen de Oost-Duitsers in 1961 een muur om West Berlijn heen bouwden. Acht van dit soort lapjes grond, vaak niet meer dan een weiland, werden van de rest van Berlijn afgesneden.

Steinstücken was de enige bewoonde exclave. Met een helicopter-luchtbrug werd het gehucht tien jaar lang bevoorraad, totdat in 1972 de ruzieënde partijen een compromis sloten: de exclave werd via een weg van een kilometer lang en 20 meter breed met de rest van Berlijn verbonden. Het minimale ‘Hubschrauber Denkmal’ aan de straat Am Landeplatz herinnert er nog aan.

Nog steeds is Steinstücken op de kaart een rare uitstulping van de gemeente Berlijn. Maar op de straten is er maar weinig van te zien; soms hoort de ene kant van de straat bij Potsdam en andere kant bij de sjieke Berlijnse wijk Zehlendorf, maar dat kun je alleen zien aan de nummerborden van de auto’s. De drie of vier bushaltes horen in tariefbereik B. Soms kun je door een hekje en een kort bospaadje de vroeger dodelijke grens tussen twee landen oversteken. Wel lijkt het alsof het Berlijnse grondgebied populair is. De vrijstaande nieuwbouwhuizen staan dicht op elkaar gepropt. Heeft een Berlijns adres een hogere status, of is er zijn er wellicht belastingvoordelen bij een 10000 postcode? Het terrein wordt nu doorsneden door een spoorlijn.

Langs de weg die Bernhard-Beyer-Straße staat een gedenkkruisje voor Willi Marzahn, een 22-jarige soldaat die hier met een kameraad een vluchtpoging deed, waarbij hij neergeschoten werd. De kameraad lukte het West Berlijn te bereiken.

Nog een paar foto’s op Flickr. Ik werd voor het eerst gegrepen door het verhaal van de exclaves door de serie berichten op de onvolprezen website StrangeMaps. Veel meer over de exclaves, inclusief veel kaarten op berlin.enclaves.org
View Larger Map