Recensie: ‘Fraulein Else’ van De Theatercompagnie
Alsof er niets aan de hand is presenteert De Theatercompagnie een nieuwe voorstelling in het Compagnietheater. Terwijl de subsidie is opgehouden en de groep van Theu Boermans in een langdurige rechtszaak is verwikkeld, heeft het gezelschap een listig plan bedacht dat draait om de verkoop van het ooit door de gemeente geschonken pand, wat een beetje geld oplevert om voorstellingen te maken; kleinschalig weliswaar – Fraulein Else is een solo van Katja Herbers. Op de première afgelopen vrijdag de financiële ellende even ver weg en ging het over de voorstelling. Jammer alleen dat die nogal tegenviel.
Fraulein Else is een novelle van Arthur Schnitzler (van wie Boermans de afgelopen jaren al twee stukken regisseerde) uit 1924, een monologue intérieur van een jong meisje op vakantie in een kuuroord. Ze houdt zich bezig met tennis, prakkizeren over wat ze aanmoet en aanmerkingen maken op haar medegasten, totdat ze bericht krijgt van thuis. Haar vader heeft een forse lening nodig en Else moet die lospeuteren bij een oudere heer die ook in het kuuroord verblijft. Inderdaad blijkt deze Dorsday bereid te betalen, op voorwaarde hij Else mag ‘zien’. Naakt welteverstaan.
Met opmerkelijk psychologisch inzicht schetst Schnitzler de wispelturige en tegenstrijdige gedachten en gevoelens van een jong volwassen meisje; nu eens sensueel, dan weer koket, soms ijdel, af en toe aandoenlijk, maar meestal nog een kind dat door de rest van de wereld al wordt gezien als seksueel wezen. Ze is zich bewust van het effect dat ze heeft, maar nog niet te in staat om te manipuleren. “Een slet wil ik best zijn, maar geen hoer!”
Herbers begint sterk, razensnel schakelend tussen hups en kinderlijk enerzijds en wulps en temend anderzijds. Halverwege de enorme, hagelwitte trap in het decor ziet ze er ineens heel frêle uit; op haar hakken weet ze de overdreven grote treden ternauwernood te bedwingen. Maar gedurende de avond verdwijnt de spanning en de trefzekerheid en moet de actrice zelfs af en toe een beroep doen op de souffleur.
Dan vraag je je ineens ook af wat Boermans’ bedoeling is geweest met deze tekst. Theatergroep ’t Barre Land maakte een paar jaar geleden een bewerking, waarbij ze mejuffrouw Else tegenover luitenant Gustl, een ander Schnitzler-personage, zetten. Margijn Bosch zette toen een Else neer die eindeloos dubbelzinnig was in een voorstelling waarin manipulatie, waarneming en werkelijkheid ondoordringbaar door elkaar liepen. Boermans’ versie is rechtlijniger, meer het verhaal van een moreel dilemma of een case study.
En dan dringt zich ook nog een andere, actuele associatie op: Herbers die naakt en kwetsbaar als Else het perverse publiek moet behagen om haar ‘toneelvader’ Boermans te helpen bij diens geldproblemen te helpen. Dat is een onbehaaglijke gedachte om mee naar huis te gaan.
Fraulein Else van De Theatercompagnie. Gezien 29/1/10 in het Compagnietheater. Aldaar t/m 13/2. Meer info op www.theatercompagnie.nl
en dan dient zich nog een andere, actuele associatie op: wie is hier nu de perverse kijker? De heer van de Berg zelf lijkt me. Dank voor het inzicht. ziet u het zelf ook? politieke redenen? beetje foei. groet
Beste M Rietman,
Ik wil best de rol van perverse kijker op me nemen, daar hintte ik al naar. Gelukkig bevind ik me in goed gezelschap. Hein Janssen zag hetzelfde (en wist dat overigens beter dan ik in zijn lezing van de voorstelling te verwerken), Wilfred Takken zag het ook maar schreef het niet op, zei hij in een radioprogramma.
Nog twee opmerkingen speciaal voor u: reacties op deze site zijn niet direct zichtbaar (alleen voor de inzender, als check) – die moet ik eerst goedkeuren. Dat doe ik zo snel mogelijk, maar soms blijft het even liggen. Uw vervolgreacties met vragen daarover heb ik verwijderd. Datzelfde ga ik met uw toekomstige bijdragen doen als u uw odieuze insinuaties over ‘politieke redenen’ niet uitlegt. Het is natuurlijk geruststellend om bij een negatieve recensie de oorzaak te zoeken buiten de kwaliteit van de voorstelling, maar dit soort vage aantijgingen zijn natuurlijk het ultieme zwaktebod als u niet uitlegt welke ‘politieke’ doelen ik volgens u beoog. Maar misschien is opheldering ook wel helemaal niet uw bedoeling.
Met vriendelijke groet,
Simon van den Berg
in de slangenkuil van het grote geld gaat de onschuld om zeep.
ja in die zin een parabel misschien, deze voorstelling van de theatercompagnie…maar een weergaloos mooie voorstelling,waarin je een beetje mee sterft met het personage else.
er zit romantiek in de beleving van een puber;er zit romantiek in theater.het is vooral de gelaagdheid die het allemaal spannend maakt. is laten zien aanklagen???dat bepaalt toch vooral de toeschouwer…..
Ha Simon,
Hoera, discussie. Je schrijft: Boermans’ versie is rechtlijniger, meer het verhaal van een moreel dilemma of een case study. Ik kan het niet minder met je eens zijn. We kijken naar een actrice die alle touwtjes in handen heeft, het publiek manipuleert, alle stemmen speelt, zichzelf de fatale brief geeft, zich verkleedt, verplaatst vanuit haar spiegelende hotelkamer (die me deed denken aan een tempel / paleis, oftewel skene uit het Griekse theater) naar het dak, zich naakt toont, een show opvoert, kortom alle registers open trekt in een uiterst theatraal spel met echt, onecht, feit en fictie. Daardoor ontstaat een soort tango tussen de vraag naar het waarheidsgehalte (op niveau van het personage en haar verhaal) en de blik van de toeschouwer die tot onderwerp wordt gemaakt (van de veilige theater-afstand tot circusachtige spanning als ze op de dakrand staat, tot voyeur -oa van een stukje seksueel getint ervaringstheater;-). Ondertussen passeert een aantal archetypische (en stereotype) vrouwbeelden. Kortom, ik zag een gelaagde voorstelling die optimaal gebruik maakte van de kwaliteit van het theater als kunstvorm waarin productie en receptie gelijktijdig plaatsvindt. Bepaald geen rechtlijnigheid of verhaal van een moreel dilemma dus.
groet!
Daphne
geachte heer van den berg, dank voor uw reactie. de perverse blik gaat wat mij beteft over de verbinding die u maakt tussen het naakt en onheuse bedoelingen van de regisseur, nl volk trekken om zijn gezelschap te redden. Dat is mijns inziens een perverse blik van u als recensent en valt wel degelijk buiten de objectieve beoordeling van de kwaliteit van de voorstelling. Daar spreek ik niet over, dat is uw terrein. blijft u daar dan ook. lijkt me. over tot de orde van de dag. succes met uw werk.