Productiehuis Brabant bestaat tien jaar. Een jubileum dat het hele jaar wordt gevierd, met een bijzondere week van 8 t/m 13 mei als het productiehuis in de Verkadefabriek in Den Bosch zes avonden presenteert met theater, dans, beeldende kunst en film. Pietjan Dusee (1954) is sinds de oprichting in 1997 artistiek leider van Productiehuis Brabant. Van huis uit toneelschrijver speelt hij al sinds de jaren tachtig een belangrijke rol in het culturele klimaat van Brabant, Tilburg in het bijzonder. Als productiehuisleider bekijkt hij het toneelbestel nog steeds van onderaf, met veel zorg en aandacht voor de prilste makers.

Hoe ben je bij Productiehuis Brabant terechtgekomen?

Al tijdens mijn opleiding, aan de Akademie voor Beeldende Vorming in Tilburg eind jaren zeventig, kwam ik terecht bij muziektheatergezelschap De Grootste Luxe na de Kleurenteevee. Daar ben ik voor gaan schrijven en zo ben ik het theater in gerold. In de loop van de jaren tachtig heb ik voor de gemeente Tilburg een soort centrum voor cultuureducatie opgezet, met kleine zalen, een werkplaats en veel cursussen. Dat is via een aantal stappen in 1996 theater De Vorst geworden.

Continue reading “Interview Pietjan Dusee” »

Filosofie en stand-up comedy lijkt een merkwaardige combinatie, maar de jonge theatermaker Laura van Dolron weet er voor de tweede keer dit seizoen een bijzondere cocktail van te maken. Eerder speelde ze bij het Gasthuis de voorstelling Walden Revisited en nu staat haar eerder in Groningen gemaakte voorstelling Lieg ik soms? als lunchpauzevoorstelling in Bellevue.

Voor Lieg ik soms? gebruikt Van Dolron de documentaire film Paper Clips uit 2004 als vehikel voor haar sociaal-filosofische commentaar. De film gaat over een middelbare school-project in een dorp in Tennessee, waar een overenthousiaste docente besluit om de holocaust voor haar leerlingen aanschouwelijk te maken door ze zes miljoen paperclips te laten verzamelen. Het project haalt de nationale media en eindigt met het importeren en opknappen van een authentieke Duitse goederenwagon die gebruikt werd voor de jodentranporten en die nu gevuld met paperclips in het dorp staat als permanent gedenkteken.

De eerste helft van de voorstelling bestaat uit de drie acteurs Wolter Muller, Martijn de Rijk en Joris Smit die op hilarische wijze in hoog tempo de film navertellen en hun commentaar niet onder stoelen of banken steken. Ze maken grappen over de oppervlakkigheid van de docenten en leerlingen, over de zelfverklaarde goedheid van de initiatiefnemers en over de wellust en het cynisme van de media en de filmmakers.

Feilloos fileren ze de hypocrisie van het project en met genadeloos sarcasme zetten ze de typetjes neer, vaak in het Engels compleet met overdreven Southern accent en overgoten met een maatschappijkritisch en anti-Amerikaans sausje.

En net als je als toeschouwer denkt: nounounou jongens, zo kan die wel weer, weet de voorstelling een scherpe draai te maken. Ineens vragen de acteurs zichzelf af waar hun ergernis vandaan komt en of zij met hun cynisme in een progressief jasje eigenlijk niet veel slechter en oneerlijker zijn dan de Amerikaanse scholieren met hun naïeve project.

De drie jolige jongens die een sterk verhaal vertellen worden moeiteloos drie jongens die elkaars levensvisie en principes eens stevig aan de tand voelen. Juist door het filosofische steekspel over een zo concreet en beladen onderwerp als de holocaust te laten gaan weet Van Dolron abstract gezever te vermijden en op even diepgravende als toegankelijke wijze wezenlijke vragen te stellen over onze houding ten opzichte van de wereld.

En naast deze zeer geslaagde lunchpauzevoorstelling gaat over twee weken alweer Van Dolron’s volgende voorstelling, Laatste Nachtmerrie, in première in Frascati. In de gaten houden dus, deze maker.

Lunchpauzevoorstelling: Lieg ik soms? van Laura van Dolron en het Noord Nederlands Toneel. Gezien 22/5/07 in Bellevue. Aldaar nog t/m 3/6. Meer info op www.lunchtheater.nl

Mei was traditioneel de laatste maand van het theaterseizoen. Maar omdat veel van de leukste en spannendste ontwikkelingen in het theater zich de laatste jaren afspelen op de zomerfestivals is er voor theaterliefhebbers geen enkele reden om tot september op vakantie te gaan. Gelukkig staan steeds meer voorstellingen op meerdere festivals en het Festival a/d Werf in Utrecht is een uitstekende gelegenheid om potentiële theaterhits van deze zomer te gaan bekijken.

Bovendien heeft Festival a/d Werf een naam hoog te houden op het gebied van grensverleggende theaterexperimenten en ervaringstheater. Een prachtig voorbeeld van dat laatste genre is U bevindt zich hier van Dries Verhoeven. In een gigantische, duistere hal in de Jaarbeurs bouwde deze theatermaker een hotel met een kleine kamertjes waar iedere bezoeker zich in zijn eentje moet onderwerpen aan merkwaardige rituelen met vragenlijsten, zingende kamermeisjes en -jongens, kopjes suiker en poffertjes.

Maar met een fenomenale truc die ik hier niet zal verklappen weet hij een ontroerend statement af te geven over eenzaamheid en contact. Dit is inmiddels de vierde installatie/performance/voorstelling die Verhoeven maakt voor de zomerfestivals, en ze groeien in schaal en complexiteit, maar ook in impact. Deze eigenlijk tot decorontwerper opgeleide maker begint een van de meest oorspronkelijke stemmen in het Nederlandse theater te worden.

Net als Lotte van den Berg overigens, inmiddels algemeen aanvaard de belangrijkste opkomende regisseur van het moment. Voor Festival a/d Werf maakte ze dit jaar de high-concept voorstelling Gerucht, waarbij de toeschouwers in een door Theun Mosk ontworpen, geluidsdichte doos midden in de stad zitten en door een glazen wand mogen uitkijken op een druk plein. Vier performers stappen door een deur het plein op en lossen op tussen de stadsbewoners. Het is een sterke beginselverklaring voor Van den Berg’s even radicale als toegankelijke vorm van theater maken, waarin nieuwe manieren om de werkelijkheid te zien worden gezocht, maar levert vooralsnog te weinig meerwaarde boven een uur zitten op het terras ertegenover. Gelukkig is later deze week haar wonderschone voorstelling Stillen nog op het festival te zien – overigens met een door Dries Verhoeven ontworpen decor van duizenden gele glycerinezeepjes.

Iets traditioneler theater -maar we hebben het over subtiele gradaties- biedt de Rotterdamse performer Lizzy Timmers met haar voorstelling Lizzy vraagt Arend. De Arend in kwestie is de Vlaamse acteur en danser Arend Pinoy uit de school van Alain Platèl. Samen maakten ze een tamelijk fascinerende performance over hoe je dat nou doet, verliefd zijn op toneel. Ze beginnen kinderlijk met een gefantaseerd verhaal waarin ze elkaar voortdurend moeten bijsturen omdat hun verbeelding toch niet helemaal hetzelfde blijkt. Later wordt er hevig en hitsig gezongen, geschreeuwd en gedanst, opgestuwd door de geweldige muziek van toetsenist William Bakker die even makkelijk weeë liefdesliedjes als retestrakke gabber uit zijn apparatuur tevoorschijn haalt.

Teleurstellingen zijn er ook, zoals La Torera van locatietheatergroep Odd Enjinears. Inhoudelijk origineel, een vrouw met strijkwerk (intens gespeeld door de spaanse Amalia Fernandez) zou liever stierenvechtster zijn en wordt vervolgens aangevallen door haar huisraad, terwijl rammelende pannetjes juichen als enthousiaste toeschouwers in de arena. Helaas kiest de groep voor een clichématige vorm; het decor is een huiskamertje met daaromheen in het volle zicht de technici die geluid, muziek en special effects verzorgen. Die effecten zijn soms charmant, maar meestal knullig en, net als de muziek, slordig uitgevoerd.

Festival a/d Werf, Utrecht. Gezien 19 en 20/5/07. Aldaar nog t/m 26/5. Meer info op www.festivalaandewerf.nl

Jolente de Keersmaeker gaat op haar rug liggen en zet heel voorzichtig een stoelpoot op haar wang, een andere actrice balanceert een viltstift tussen haar kin en haar borst, en nog een op haar schoen. Verveeld zijn ze, de personages uit De Eenzame Weg, en op zoek naar balans.

Eerder dit seizoen toonde De Theatercompagnie al de onvermoede moderniteit van Arthur Schnitzler met de voorstelling Het Wijde Land. De Weense toneelschrijver die werkte tussen de uitvinding van de psychologie en de Eerste Wereldoorlog begreep al in 1904 tot welke onvoorstelbare eenzaamheid het opkomende individualisme zou leiden.

Stan neemt afstand van het romatische naturalisme wat altijd nog een beetje aan Schnitzler hangt: de zes acteurs spelen steeds verschillende personages. Soms gebeuren de rolwisselingen heel expliciet, als een acteur achter een ander gaat staan en langzaam de gebaren en tekst overneemt; soms gaat het flitsend snel en soms merk je als toeschouwer dat in een van de vele puntige dialogen de twee sprekers elkaars personage hebben overgenomen en dan zijn alweer opnieuw verwisseld.

Het is geestig en verwarrend, maar niet hinderlijk: van de plot blijven alleen de vage contouren over -de schilderende bohemien Fichtner wil de jonge militair Felix na de dood van diens moeder vertellen dat hijzijn echte vader is- en de nadruk komt te liggen op de terugkerende pogingen van alle personages om een vorm van levensvervulling te vinden in de oneindige keuzemogelijkheden, maar ook op de daarmee contrasterende aardsheid van de acteurs.

Want tegenover de ontheemde individualisten van Schnitzler zet Stan de warmte en de solidariteit van het toneelcollectief. Vooral de mannen, allen met stevige baard vallen op. In een loepzuiver gespeelde monoloog legt Frank Vercruyssen met zijn nonchalante intensiteit uit dat onbaatzuchtige liefde niet bestaat, omdat de mens altijd streeft naar wederkerigheid. Maar zijn boodschap wordt doelbewust onderuit gehaald door de warme omhelzingen van de acteurs tussen de scènes. Die passen helemaal niet bij de afstandelijke personages, maar laten de ontroerende eenvoud van menselijk contact zien.

Stan is langzaam maar zeker een echt Europees gezelschap geworden dat zijn voorstellingen net zo makkelijk in het Engels of Frans speelt. Toch heeft de groep net als veel Belgische collega’s de laatste jaren veel moeite om in Nederland publiek te vinden. Dat is eigenlijk onbegrijpelijk. Stan is een bijzondere groep theatermakers wier werk altijd het bezoeken waard is en vaak, zoals deze Eenzame Weg, niet te missen.

De Eenzame Weg van Stan. Gezien 15/5/07 in de Brakke Grond, aldaar t/m 17/5, tournee in Nederland t/m 30/5. Meer info op www.stan.be

Livingstone en Stanley maakten ontdekkingsreizen naar Afrika en maakten daar contact met de lokale bevolking, als voorbode voor de blanken die nog zouden komen. Zangeres en performer Jeannine Valeriano voelde zichzelf daar het spiegelbeeld van: een zwarte op ontdekkingsreis in het inheemse dorp Bakkum.

De voorstelling Black in Bakkum vertelt het grotendeels autobiografische verhaal van Valeriano. Geboren uit een Curaçaose familie, maar kort na haar geboorte afgestaan aan een liefdevol Indonesisch gezin in het verder spierwitte duindorp Bakkum.

Ze groeit op in de jaren ’70 en ’80 en vindt helden in Florence Griffith en Billie Holiday en vooral in de mythische koningin van Sheba. Maar als ze voor het eerst naar Curaçao gaat om haar vader te ontmoeten blijkt ze daar net zo’n vreemdeling als in Nederland. De film Lady sings the Blues is van beslissende invloed: ze wordt zangeres.

Valeriano vertelt haar verhaal in een geheel eigen stijl, een combinatie van performance, poëzie, hiphop, zang en spoken word. Ze wordt begeleid door jazzmuzikanten Paul Pallesen op gitaar en Maarten Ornstein, die ook de muziek schreef, op basklarinet en een hoop elektronica. Het is een lekkere mix van lounge, blues en soms piepende jazz, met Valeriano’s soepele stem als verbindend element.

Valeriano heeft ontegenzeggelijk uitstraling en presence, maar deze kruising tussen concert en voorstelling is niet vlekkeloos. Hoe authentiek haar verhaal ook is, ze brengt het te weinig spontaan en bouwt niet echt een band op met het publiek. Daardoor gaat de voorstelling trekken.

Misschien komt het omdat het verhaal -over kappers die niet weten wat ze met kroeshaar moeten, over terloops racisme in de tram en over Valeriano’s moeizame relatie met haar biologische moeder- soms wel erg openhartig en particulier wordt.

Maar de voorstelling wekt uiteindelijk sympathie door de heldere boodschap: de mensen aan wie je je hecht zijn je familie. Waar je je thuis voelt is je thuis. Dat is wat Valeriano, met een bling poldermolentje om haar nek, invoelbaar weet te maken. In deze tijd waarin mensen denken dat loyaliteit met een papiertje kan worden afgedwongen is dat geen overbodige luxe.

Black in Bakkum, Bellevue lunchpauzevoorstelling van Orkater. Gezien 8/5/07, nog te zien t/m 20/5. Meer info op www.lunchtheater.nl